Author: Mirjana Nikolić, Journalist

In an eventful and tumultuous political season, Serbia's Parliament faced a series of controversies and shortcomings, exposing the strains within the ruling majority's control over proceedings. The spring session commenced with a significant 50-day delay, prompting the Government's dismissal of any criticism by labeling it as mere nitpicking, asserting the constitutional flexibility of the mandated March start date. However, as May drew to a close, an abrupt urgency emerged to conclude the session in line with the Constitution, despite ongoing debates concerning the accountability for mass murders that had rocked the nation since May. (To remind, the spring regular session by the Constitution should take place over the course of 90 days, between March 1 and May 31)

The regular session, spanning 90 days, was notably unproductive, with just 12 plenary working days. Amid the lackluster regular session, parliamentary activities mainly revolved around institutional appointments, including the appointment of a new Ombudsperson, international agreements, loans, and a handful of legislative amendments. 

A notable exception occurred in response to public outcry following heinous mass shootings, prompting a sitting in May that extended into the extraordinary session whose agenda was, for the first time, shaped by opposition parliamentary groups - by including a motion of no confidence proposal against the Minister of Interior, Bratislav Gašić, and a proposal for establishing Parliamentary Inquiry Committee that would look into systemic failures that preceded and followed tragic crimes.

Observations of this session reveal a familiar yet disconcerting pattern: the ruling majority's adeptness at bending and inventing rules to its advantage. The Speaker, Vladimir Orlić, audaciously attributed quorum attainment to the majority's benevolence. The session also brought to light an invented requirement that all 61 MPs who signed a proposal for ministerial replacement must be present for the corresponding debate, a notion debunked as baseless.

The Prime Minister's involvement brought denunciations of parliamentary inefficiency during the course of the extraordinary session, which exceeded the workflow of regular sessions for 17 days - in her opinion, being a "waste of time" - further strained the proceedings. Notably absent was empathy for the crime victims that prompted the session. The status quo persisted, with no acceptance of culpability, and the assertion that the crimes stemmed from inherent "monstrosity" rather than systemic failures.

In this atmosphere, one individual, Aleksandar Martinović, the Minister of Public Administration and Local Self-Government, stood out for all the wrong reasons. Despite brief participation, his derogatory remarks, belittling those without children, which were welcomed with the applause of all present ruling majority MPs, drew outrage and disrupted proceedings, ultimately leading to his exclusion from subsequent discussions.

Of substantial concern was the redaction of session transcripts and delayed release to journalists, an alarming departure from transparency norms. This alteration opened the door for information manipulation within official parliamentary records, undermining the accuracy and integrity of reported events. These changes obscured critical details, such as Minister Gašić's remarks implicating the German Embassy in sheltering murderers. Or Prime Minister’s comment that “the baby would have died anyway” reflecting the event from 2015 when the rescue military helicopter tragically crashed due to reckless decisions of top Government officials, including then Minister of Defence, Bratislav Gašić.

These occurrences, including targeted attacks on protestors, academics, and opposition figures, bear significant weight. Amidst this political turbulence, the Open Parliament remains steadfast in documenting these instances, preserving a record of events that might otherwise be forgotten in the ever-shifting political landscape.

During the third extraordinary session of this convocation the MPs discussed, among other points, the REM’s Report on Supervision of Programmes of Commercial Media Service Providers for the period October 2022 – the end of March 2023 with a special focus on the reporting of violence in television programmes. This report was a direct result of the two mass murders that occurred at the start of May and civic protests that followed (AN. “Serbia against violence” protests have entered their fifthteenth week). 

As most of the demands of the “Serbia against violence” protests have to do with the media (AN. For example, revoking the national frequency of TV Happy and TV Pink, as well as removing reality programmes from TV channels), this session seemed to be designed as a counter-offensive: with the pro-government TV Pink and TV Happy “under attack”, the MPs of the ruling majority have focused on slandering TV channels perceived as oppositionary - TV N1 has been mentioned around 60 times since the start of this session, TV NovaS around 40 times, all in a negative context - even though neither of these televisions is mentioned REM’s Report. Luxembourg, where TV N1 is registered, has also been mentioned around 40 times. 

These televisions had been named as organizers of “Serbia against violence”, aiming to destabilize the country, undermine peace and provoke a civil war.

„Why does the media from Luxembourg instigate a civil war in Serbia?”, pondered the chief of the biggest parliamentary group “Aleksandar Vučić - Together We can do Everything, Milenko Jovanov, continuing “...Serbia is no longer a country where you can carry out hybrid operations, no matter how much influence American or whatever agencies have on you… you will not get a civil war, but I am glad you are admitting to this.”, said Jovanov addressing N1, NovaS and Danas.

The “foreign mercenaries” narrative that is ever so present in the Serbian society regarding civil society is being transferred to the media. This theme has been further developed by a party colleague of Milenko Jovanov, MP Djordje Todorović:

„So, Šolak’s televisions have organized a round table with the leaders of the opposition to push them to start protesting, to provoke unrest. They organize you, call you to protest, even determine your routes… They tell you when and how to walk.” (AN. TV N1 and NovaS report in depth on the protests, which includes announcing routes which are provided by the organizers)

The MPs, specifically the aforementioned MP Djordje Todorović, did have a comment on this event: 

„You, that jump to the occasion to block Gazela (AN. A highway bridge in Belgrade), an international highway, to infringe on the freedom of movement of citizens… You are doing a marvelous job. You are being used as a tool, but when Gazela appears in front of their home, now there’s a problem! There’s whining, screaming, oh no they came in front of N1! 

Somebody came to protest, I don’t know what they were doing there, it doesn’t matter, but they’ve been complaining about it for 3 days, they say - oh they came to threaten us, to jeopardize us, they won’t leave us alone. This is what happens when you taunt and block and infringe on other people’s freedoms, a boomerang happens. What goes around comes around, some people come in front of N1.”

This smear campaign seemed to be overflowing from the Parliament. A party colleague of aforementioned MPs, Aleksandar Šapić, mayor of Belgrade, had a similar comment:

“I condemn that, I condemn any type of going to somebody’s workplace, or their home… I believe it was really uncomfortable and I am sorry. But there you go, God has his ways, it is remarkable. No more than two months have gone by since you reported on some other people coming in front of my house and you did not condemn that then and there, you did not say “look at the message this sends, they went to a person’s home, in front of their private property of the mayor”, no - you characterized this as a peaceful citizens protest who are prevented by thugs to peacefully gather in front of my home. No media condemned that then, but I condemn a gathering in front of your workplace, and God forbid that someone comes to your home.” (AN. The incident Šapić refers to is a protest in front of his illegally built, but legalized as he became mayor, home, by owners of objects on the river that have been deemed as illegal by Šapić himself.)

Furthermore, MP Djordje Todorović does not hesitate to call out journalists by name:

“Šolak’s activists, i.e. his bots, Mladen Savatović and Šovljanski Branislav, are publishing photos with the same inscription…” (AN. According to Reporters without Borders index, Serbia has fallen 12 spots in 2023, from 79 in 2022 to 91 in 2023)

„You (AN. N1, NovaS) sow hatred, propagate violence, generate said violence, and then, as the chief of my parliamentary group said, it comes back around like a boomerang, so now those people that you called to the street, or that came there by themselves, are now after you.”, concluded Todorović.

(AN. TV N1 and NovaS can only be accessed through the SBB cable provider. According to RATEL, Serbian Regulatory Body for Electronic Communications and Postal Services, the market share SBB has in Serbia is 29,00%) 

Author: Vladana Jarakovic, Legal Expert, CRTA

The Constitution of Serbia prescribes the possibility for one third of MPs to request an assessment of the constitutionality of a law after it has been passed, but before it was promulgated by a presidential decree. In the event that at least a third of the deputies submit a proposal for constitutionality assessment, the Constitutional Court is obliged to decide on the constitutionality of the law in an urgent procedure, within an extremely short timeframe (7 days). The regular procedure, the one that is initiated after a law was promulgated, is not limited in duration.

According to the Law on the Constitutional Court, a proposal for constitutionality evaluation before promulgation must be accompanied by the text of the law that was passed, certified by the General Secretary of the National Assembly (AN. or a person authorized by them).

Opposition MPs informed the public that 84 of them ( AN. more than a third) intend to ask the Constitutional Court for an assessment of the constitutionality of the Law on Amendments to the Law on Planning and Construction, which was voted on Wednesday, July 26, 2023. At 4:30 p.m., and had not yet been promulgated by a presidential decree. They asked the General Secretary of the National Assembly to certify the original of the law. According to their statements, immediately on 26.07. they demanded a certified copy - but during that day they were denied certification, which is a necessary prerequisite for submitting a proposal to the Constitutional Court for constitutionality assessment.

The very next day they were informed that the law had been promulgated. To sum up - the law was forwarded to the President of the Republic for promulgation and was promulgated without the MPs being able to use their constitutional right to initiate the procedure of normative control before the promulgation of the law.

A few logical questions arise.

When does the Speaker of Parliament deliver the approved law to the President of the Republic for promulgation?

The Rules of Procedure of the National Assembly prescribe that the Speaker of Parliament shall immediately, and at the latest within two days from the day of the vote on the law, submit the law to the President of the Republic for promulgation.

It is not known when the Speaker of Parliament sent the Law to the President of the Republic. What is known is that the decree was issued on July 27, which means that there was enough time for the MPs (provided they had in fact received a certified text) to submit a proposal to the Constitutional Court before the promulgation of the law.

Would the president be able to promulgate the law if the MPs had submitted a proposal to the Constitutional Court before the promulgation?

Yes. The Constitutional Court informs the President of the Republic that the procedure for evaluating the constitutionality of the law has been initiated before its promulgation. The President of the Republic, however, may issue a decree to promulgate a law even when the procedure for assessing the constitutionality of the law is in progress before its entry into force. In that case, the procedure continues in accordance with the regular procedure for assessing the constitutionality of the law - meaning it will not be urgent and the decision made by the Constitutional Court becomes effective only after the announcement of the Constitutional Court's decision on unconstitutionality.

Differences between the regular constitutionality assessment procedure and the constitutionality assessment procedure of a law that has been passed but not yet promulgated by decree (urgent procedure)

Na današnji dan, pre godinu dana, konstituisan je aktuelni saziv Narodne skupštine Republike Srbije, 13. saziv od obnove višestranačja u Srbiji. Kako prva godina 13. saziva izgleda u brojevima?

Za godinu dana, održano je zbirno 15 plenumskih sednica i zasedanja, tokom 65 radnih dana. Plenumski radni dan je trajao prosečno 9,3 sati, a prosečno trajanje sednica i zasedanja bilo je 4,3 radna dana. Prosečan broj tačaka dnevnog reda je 14. Zasedanje koje je najduže trajalo - 17 radnih dana - je Treće vanredno zasedanje, koje je započelo u maju i trajalo do jula..

Prvih pet poslanika po broju ukupnom broju obraćanja u plenumu su Milenko Jovanov (690), Srđan Milivojević (266), Miodrag Gavrilović (255), Radomir Lazović (245) i Ivana Parlić (238). Milenko Jovanov prvi je i po broju obraćanja po osnovu replike, od ukupno 690 njegovih obraćanja, 511 je bilo u okviru replika. Srđan Milivojević prvi je po broju obraćanja o amandmanima, od ukupno 266 njegovih obraćanja, 169 je bilo o amandmanima. Radomir Lazović prvi je po broju obraćanja o aktima, od ukupno 245 njegovih obraćanja, 93 su bila o aktima. Takođe, Lazović je prvi i po broju postavljanja poslaničkih pitanja, jedini je koji je sva tri puta postavljao pitanja. Ivana Parlić prva je po broju prijava povreda Poslovnika. Od ukupno 238 njenih obraćanja, 124 ih je bilo u okviru prijava povreda Poslovnika. Prvi po broju traženja obaveštanja i objašnjenja je poslanik Milija Miletić, ukupno ih je tražio deset puta.

Poslanici su su za prvih godinu dana saziva tri puta imali priliku da postavljaju poslanička pitanja poslednjeg četvrtka u mesecu - u aprilu, maju i junu. Ministar koji je najviše govorio tokom poslaničkih pitanja je Aleksandar Martinović - dva sata i deset minuta. Jedini ministar koji se nijednom nije pojavio na postavljanju poslaničkih pitanja je Nikola Selaković.

Poslanici su samo jednom imali priliku da predlažu dopunu dnevnog reda, jer su sve ostale sednice redovnih zasedanja bile zakazane tačno 24 časa pred početak sednice. Nijedna sednica, niti zasedanje, nije sazvano u regularnom roku, najmanje 7 dana pred početak.

Poslanici su imali ukupno više od 200 glasanja o aktima u plenumu. Poslanik Šaip Kamberi nijednom se nije pojavio na glasanju za godinu dana. Sa druge strane 89 poslanika nijednom nije odsustvovalo sa glasanja o aktima.

Za godinu dana, usvojeno je 120 zakona, od čega su 20 bili novi zakoni, 38 izmene i dopune postojećih zakona, a 62 međunarodni sporazumi. Od usvojenih zakona, samo jedan nije predložila Vlada Srbije, i to je zakon o ministarstvima koji se usvaja pre formiranja Vlade. Drugim rečima, od formiranja Vlade Srbije, ona je predlagač svih zakona usvojenih u Narodnoj skupštini u ovom sazivu. Po hitnom postuku usvojeno je ukupno 16 zakona. 

Na usvojene zakone podneto je zbirno više od dve i po hiljade amandmana, od čega je na glasanju prihvaćeno tri amandmana.

Skupštinski odbori održani su za godinu dana 245 sednica, i organizovali 6 javnih slušanja.

Šest poslanika dobilo je novčane kazne na osnovu izrečenih mera održavanja reda. Svih šest su iz redova opozicije, i svima su kazne izrečene u okviru jedne sednice odbora.

Anketni odbor suspendovan saopštenjem, bez glasanja poslanika - opasan presedan i atak na instituciju parlamenta i poslanički mandat. Poslanici u plenumu raspravili 30 tačaka za manje od nedelju dana.

GOTOVO I PRE NEGO ŠTO JE POČELO

U utorak, 18. jula, Anketni odbor za ustanovljavanje okolnosti koje su dovele do masovnih ubistava u osnovnoj školi “Vladislav Ribnikar” u Beogradu, kao i Malom Orašju i Duboni održao je svoju prvu sednicu.

Već u petak, 21. jula, ovaj Anketni odbor “suspendovan” je kratkim i anonimnim saopštenjem na sajtu Narodne skupštine, koje se pozivalo na molbu upućenu Parlamentu od strane zastupnika porodica žrtava stradalih u osnovnoj školi “Vladislav Ribnikar”. Podsećanja radi, ovaj Anketni odbor uspostavljen je glasovima 193 poslanika u plenumu. Ovim saopštenjem praktično je ukinut, bez prehodne rasprave kako u plenumu tako i u samom odboru. 

Ovo je težak udarac za, već krhku, demokratiju u Srbiji. Odluke parlamenta mogu biti preinačene isključivo ponovnim izjašnjavanjem poslanika na istu temu.

Kratka hronologija ovog Anketnog odbora

U svom kratkotrajnom praktičnom radu, Anketni odbor uspeo je da održi jednu i po sednicu - “inauguralnu” 18. jula, i prvi deo druge sednice u četvrtak, 20. Jula. Druga sednica trebalo je da se bavi uspostavljanjem pravila za rad ovog Anketnog odbora, međutim umesto toga raspravljalo se o tome da li bi ovaj Anketni odbor uopšte trebalo da postoji.

Poslanici vladajuće većine su insistirali na tome da su roditelji žrtava iz “Ribnikara” protiv ovog Anketnog odbora, jer nisu želeli da utiče na krivični proces. Poslanici opozicije pokušavali su da raspravu vrate na temu cilja i nadležnosti konkretnog Anketnog odbora. Anketni odbor je trebalo da izvrši uvid u sistemske nedostatke koji su doveli do eksplozije nasilja u našem društvu, kao i u korake koje je država preduzela neposredno nakon ova dva zločina - ne da se meša u istragu i sudske procese. Jedno je sigurno - osim opozicionih poslanika, ostali članovi ovog odbora nisu pokušavali da javnosti objasne pojam parlamentarnog nadzora, kao ni pojam samog anketnog odbora i njegovu svrhu.

Nakon burne diskusije usledilo je usvajanje dnevnog reda te sednice - pravila rada Anketnog odbora i tačka “razno”. Poslanica Tepić, kao predsednica ovog odbora, najavila je nastavak te sednice u ponedeljak, 24. jula. To se nije dogodilo.

Već sledećeg dana, u petak 21. jula, Narodna skupština objavila je pomenuto anonimno saopštenje, kojim je objavljeno da će Anketni odbor obustaviti svoj rad dok se ne okonča krivični postupak pred tužilaštvom i pred sudom, a po željama roditelja žrtava iz “Ribnikara” (prim.aut. u skladu sa čl. 68 Poslovnika Narodne skupštine, anketni odbor ne bavi se istražnim i sudskim radnjama, tako da sve i da je nastavio sa radom, ne bi mogao da utiče na krivični postupak u toku). Odmah potom, poslaničke grupe vladajuće većine saopštile su da njihovi članovi Anketnog odbora više neće učestvovati u njegovom radu.

Čak i bez prisustva većine, predsednica Anketnog odbora Marinika Tepić mogla je da nastavi sa dogovorenim dnevnim redom i održi sednicu zakazanu za 24. jul. Međutim, umesto toga,  poslanica Tepić je sazvala konferenciju za štampu, zajedno sa ostalim članovima odbora koji pripadaju opoziciji, kako bi saopštila da ne postoje uslovi za dalji rad ovog Anketnog odbora (prim.aut. ovde se prevashodno misli nedostatak većine koja je potrebna za donošenje odluka, s obzirom na to da je vladajuća većina najavila da neće učestvovati u radu odbora). Izrazila je i svoje žaljenje što je rad odbora suspendovan, protivno Poslovniku i bez odluke narodnih poslanika.

(prim.aut. Ovaj limbo nastao zloupotrebom pravnih praznina česta je praksa u ovom sazivu, pogotovo kada se radi o mehanizmima parlamentarnog nadzora. Podsećamo da je u decembru 2022. godine preko 50 poslanika podnelo zahtev za interpelaciju ministra finansija, Siniše Malog. Ovaj zahtev podnet je predsedniku Skupštine, Vladimiru Orliću, koji je potom isti prosledio Odboru za ustavna pitanja i zakonodavstvo, koji je trebalo da utvrdi da li ovaj zahtev ispunjava sve formalne uslove. Međutim, Poslovnikom nije propisan rok u kom je odbor obavezan da to učini, te tako o interpelaciji više od pola godine kasnije još uvek nije odlučivano.)

BRZO I LAKO

Vanredno zasedanje započeto u sredu, 19. jula, završeno je u sredu, 26. jula, sa ukupno pet radnih dana. Prosečan radni dan trajao je 12 sati. Za ovo vreme, poslanici su raspravili 30 tačaka dnevnog reda, u objedninjenoj raspravi. Između ostalog, izabrana je i nova ministarka prosvete, Slavica Đukić Dejanović. Ona je članica SPS-a, koji je deo vladajuće koalicije.

Ovaj ekspresni način rasprave karakterističan je za zasedanja gde je dnevni red predložen od strane vladajuće većine. One retke sednice gde je dnevni red predložen od opozicije značajno se razlikuju. Na primer, četiri tačke dnevnog reda koje je opozicija predložila na poslednjoj sednici redovnog prolećnog zasedanja raspravljane su od 18. maja, te su se prelile i vanredno zasedanje koje se završilo 11. jula. Dakle, četiri tačke dnevnog reda (prim.aut. + 1, predložena od strane premijerke u toku samog zasedanja)  raspravljane su gotovo dva meseca, dok je 30 tačaka dnevnog reda raspravljano nešto manje od pet dana. Međutim, u svakom slučaju kvalitet rasprave je uvek isti - gotovo nepostojeći.

Nakon što je Skupština Srbije nepotpisanim saopštenjem prekinula rad Anketnog odbora za utvrđivanje okolnosti koje su dovele do masovnih ubistava u Ribnikaru i okolini Mladenovca i Smedereva, članovi odbora iz redova opozicije, umesto nastavka druge sednice, danas su održali konferenciju ispred Skupštine Srbije.

Predsednica Anketnog odbora Marinika Tepić rekla je da Anketni odbor nemaju pravo da ukidaju ni Vladimir Orlić ni Aleksandar Vučić i da je potpuno jasno da je vlast, krijući se iza molbe roditelja žrtava iz Ribnikara, htela da sakrije sopstvene greške. Naglasila je, ipak, da opozicioni poslanici neće ići protiv volje roditelja ubijene dece. 

Ona je objasnila da je druga sednica odbora blokirana i da nema uslova za rad, nakon što su u petak dobili usmeno tumačenje da su poslanici većine obavestili predsednika Narodne skupštine da neće učestvovati u radu odbora. U formalno-pravnom smislu, međutim, sednica je i dalje otvorena, a Anketni odbor nije ugašen, budući da predsednik Narodne skupštine ni po Poslovniku ni po zakonima nema pravo da donese odluku o prekidu rada Anketnog odbora.

“Ne može ga ugasiti ni Orlić, ni Vučić, niti bilo ko. On može biti ugašen isključivo novom odlukom Narodne skupštine, a ovo je očigledno bio manevar da se suspenduje ukupan rad Anketnog odbora, ne samo za ono što su roditelji molili, što smo uvažili i uvek bismo uvažili i nije bilo ni govora da bismo zadirali u procesne stvari oko Ribnikara, već političkih i društvenih okolnosti i propusta koje su dovele do svega toga”, rekla je Tepić.

Sa predsednikom Narodne skupštine, kaže, nisu razgovarali, a na njega je adresirala pitanje novinara da li bi Anketni odbor mogao da nastavi rad nakon završetka sudskog procesa, što je bila molba roditelja iz Ribnikara. Na pitanje da li se razmišljalo da Anketni odbor ipak nastavi rad, makar u krnjem sastavu, Tepić je rekla:

“Ne mislim da na nasilje treba i mi da odgovaramo nasiljem, jer da nasilna suspenzija kompletnog rada Anketnog odbora ima za odgovor nasilni pokušaj da se pošto-poto sedne u tu salu, ja ne smatram dobrim. Naročito, kažem, što uvažavamo i zahtev roditelja da se Anketni odbor ne meša u procesni deo i to nije bila namera.”

Na današnjoj sednici, po njenim rečima, javnost je trebalo da sazna ko je sve iz institucija trebalo da se pojavi pred odborom i objasni svoje činjenje, odnosno nečinjenje i propuste u radu, kako bi se utvrdila društvena i politička odgovornost za tragedije i kako bi se na kraju donele preporuke za Narodnu skupštinu i celo društvo.

“Umesto toga, oni su tabloidima želeli da zamene Anketni odbor, a Orlić je pravnim nasiljem u petak, na osnovu obaveštenja neke grupe poslanika, pretpostavljam većine, odlučio da blokira rad Anketnog odbora. I tako su molbu roditelja iz Osnovne škole ‘Vladislav Ribnikar’, koji su tražili da se odbor ne bavi onim čime se bavi sudski proces, grubo zloupotrebili da bi suspendovali kompletan rad Anketnog odbora”, rekla je Tepić.

Osim što bi se bavio drugim okolnostima i propustima u vezi sa slučajem “Ribnikar”, Anketni odbor je trebalo da se bavi i masovnim ubistvom kod Mladenovca za koje, kako je kazala, “već postoje činjenice koje ukazuju, pa i dokazuju, da je bilo propusta u sistemu i da sistem jeste zakazao”.

“I sada je ključno pitanje čega su se uplašili, kako se dogodilo da su pre nekoliko dana svi glasali ‘za’, a sada pričaju da je ovo zloupotreba tragedije. Šta se to u međuvremenu dogodilo? Šta se dogodilo, pa su sada shvatili, pretpostavljam, da neće moći lažima i uvredama da pokriju sva nezgodna pitanja koje su članovi Anketnog odbora želeli da postave ovde, sav nerad i nesposobnost vrha ljudi u sistemu policije i bezbednosti u našoj zemlji, da će se razotkriti koliki je stepen vršnjačkog nasilja i tako dalje. I onda su odluku za koju su svi glasali ‘za’ odlučili da blokiraju”, istekla je Tepić.

Ocenila je i da je odluka o obustavljanju rada Anketnog odbora pokušaj da se obesmisle protesti “Srbija protiv nasilja”.

“Vlast je svesna da bi se protesti rasplamsali posle saznanja do kojih bi došli radom Anketnog odbora. Zato protesti moraju biti još snažniji i jači”, rekla je Tepić.

Pred Anketnim odborom, između ostalih, trebalo je da se pojavi tužiteljka Nataša Dubak iz Višeg javnog tužlaštva, kojoj bi bilo postavljeno pitanje kako se dogodilo da ubica iz Mladenovca bude nekažnjen 2020. Načelnik beogradske policije Vesko Milić trebalo je da odgovori ko mu je iz tužilaštva dao saglasnost da objavi spisak dece za likvidaciju u Ribnikaru, dok bi sada bivša direktorka te škole trebalo da kaže čija je odluka bila da se samo nekoliko dana posle tragedije objavi da se nastavlja nastava. Anketni odbor bi zahtevao odgovor i od Višeg suda u Beogradu o tome kako je moguće da je 2015. doneo odluku da Kristijan Golubović ne ode u zatvor iako je osuđen za trgovinu drogom i nelegalno posedovanje oružja i to “samo zato što ima ugovornu obavezu prema televiziji Pink i rijalitiju Farma, kazala je Tepić. Potvrdila je da su neki članovi predložili da Anketni odbor pozove i predsednika države Aleksandra Vučića.

Anketni odbor za ustanovljavanje okolnosti koje su dovele do masovnih ubistava u maju počeo sa radom. Novo vanredno plenarno zasedanje je počelo. Na dnevnom redu - sve.

ZAŠTO SMO TU GDE SMO?

U utorak, 18. jula, jedna od tački dnevnog reda sa prethodnog plenarnog zasedanja dobila je svoje otelotvorenje (prim.aut. Parl.belež. 13. jul - O tempo reumores*). Naime, održana je prva sednica anketnog odbora za utvrđivanje okolnosti koje su dovele do masovnih ubistava u Ribnikaru i Mladenovcu. Njegova svrha je da pruži kontekst - da nam objasni kako smo, kao društvo, došli do situacije u kojoj se nalazimo, kao i da utvrdi eventualne institucionalne propuste nakon tragedija koje su se dogodile 3. i 4. maja, kao i generalnu institucionalnu i političku odgovornost. Način na koji ovi ciljevi mogu da se postignu utvrđen je parlamentarnim pravilima koja regulišu ovaj kontrolni mehanizam - kroz razgovor sa relevantnim sagovornicima iz redova državnih službenika, eksperata, kao i političkog vođstva, kao i prikupljanjem informacija od institucija, čija je dužnost da odgovore anketnom odboru.

Odlukom kojom je ustanovljen, ustanovljen je i rok od 30 dana koji Anketni odbor ima da izvrši svoj zadatak i o tome podnese izveštaj Narodnoj skupštini. Kada Narodna skupština u plenumu odluči o tom izveštaju, Anketni odbor prestaje da postoji.

(prim.aut. Šta je to anketni odbor?

Anketni odbor je privremeno radno telo koje Narodna skupština može da formira radi ustanovljavanja činjenica i okolnosti koje se tiču određenih događaja. Njegovi članovi mogu biti isključivo narodni poslanici.

Važno je istaći da anketni odbor ne može da vrši bili kakve istražne ili pravosudne radnje. Ono što može je da pozove relevantne aktere i sagovornike, uključujući i predstavnike Vlade, da daju izjave. Lica pozvana od strane anketnog odbora da se izjasne su u obavezi da se na taj poziv odazovu. Međutim, ukoliko to ne učine, zakon ne predviđa nikakvu sankciju. 

Ovo nije prvi put da parlament ustanovi ovo privremeno radno telo - prvi anketni odbor obrazovan je nakon devetomartovskih demonstracija 1991. Godine. Nakon 2000. godine, obrazovano je još sedam anketnih odbora. 

Iako većina ovih odbora nije odmakla daleko sa radom (plenum je usvojio samo jedan izveštaj, onaj podnet od strane anketnog odbora koji se bavio slučajevima nestalih beba), sve teme koje su bile povod za obrazovanje ovih tela bile su pomno ispraćene od strane medija. Više o anketnim odborima i njihovom istorijatu ovde.)

Ovaj anketni odbor čine 23 narodna poslanika, koji dolaze iz redova svih poslaničkih grupa, ali i poslanici koji nisu članovi nijedne poslaničke grupe. Marinika Tepić, kao šefica najveće opozicione poslaničke grupe u Narodnoj skupštini “Pravac Evropa” (prim.aut. do skoro “Ujedinjeni”), izabrana je za predsednicu anketnog odbora, sa 16 glasova za, 2 protiv i 2 suzdržana. Kao njena zamenica, izabrana je Biljana Pantić Pilja, poslanica iz poslaničke grupe “Aleksandar Vučić - Zajedno možemo sve”, sa 17 glasova za, dok ostatak prisutnih poslanika nije glasao.

Atmosfera tokom prve sednice anketnog odbora neodoljivo je podsećala na onu u plenarnoj sali - targetiranje političkih protivnika preuzelo je primat nad supstancijalnom raspravom. Boško Obradović, šef poslanike grupe “Dveri”, predložio je za predsednika anketnog odbora Ljubinka Đurkovića iz koalicije “NADA”. To je u direktnoj suprotnosti dogovoru svih poslaničkih grupa kojim je ustanovljeno da će predsednik ovog odbora dolaziti iz najveće opozicione poslaničke grupe. Zajedno sa Dejanom Bulatovićem, koji je skoro napustio upravo poslaničku grupu koju vodi Marinika Tepić, oštro je kritikovao izbor poslanice Tepić kao predsednice ovog odbora.

Poslanica Marija Jevđić, “Ujedinjena Srbija”, otišla je korak dalje. Ona je, naime, predložila da bi jedan od kriterijuma za izbor predsednika ovog odbora trebalo da bude ideološka podobnost.

Na kraju, u svom završnom govoru, Marinika Tepić je pozvala na ostavljanje političkih razmirica po strani i fokusiranje na predmet anketnog odbora. Dalje, podvukla je da će rad anketnog odbora biti transparentan, kao i da će mediji i predstavnici civilnog društva biti pozvani na sednice. Spomenut je i poseban odeljak posvećen anketnom odboru na sajtu Narodne skupštine. 

Poslanica Tepić je u svom gostovanju na N1 najavila ko može očekivati da bude pozvan na razgovor u anketnom odboru: predstavnici pravosudnih organa, višeg javnog tužilaštva, policije, obrazovnih institucija (konkretno bivša direktorka osnovne škole “Vladislav Ribnikar”), stručnjaci iz oblasti obrazovanja i bezbednosti, kao i ministar Gašić, koji se u poslednje vreme iznova i iznova vraća Skupštini (prim.aut. Parl.belež. 13. jul - O tempo reumores*, 22. jun - Ako ide on, idem i ja).

Druga sednica anketnog odbora održana je danas, 20. jula, u 14 časova. Na sednici je izglasan dnevni red, nakon čega je sednica prekinuta. Nastavak sednice najavljen je za ponedeljak.

NEMA ODMORA

Iako je leto u punom zamahu, sunce neumoljivo prži i temperature dostižu i do 40 stepeni celzijusa - poslanici ne prestaju sa radom.

Novo vanredno plenarno zasedanje počelo je u sredu, 19. jula. Na dnevnom redu nalazi se 30 tačaka, a samo neke od njih su: izbor novog ministra prosvete, Zakon o ozakonjenju objekata, Predlog zakona o izmenama i dopunama Zakona o planiranju i izgradnji (prim.aut. ovaj zakon je već dugo kritikovan od strane civilnog društva).

Poslanici su izglasali da se ovih 30, podosta šarenolikih, tačaka dnevnog reda diskutuje u objedinjenoj raspravi. Ovo nije neuobičajeno u ovom sazivu (prim.aut. upečatljiv primer jeste Zakon o budžetu za 2023. godinu, koji je, uprkos tome što je jedan od najvažnijih zakona,  raspravljan zajedno sa 34 druge tačke dnevnog reda).

Objedinjena rasprava može biti smisleno rešenje kada se na dnevnom redu nalaze srodne tačke dnevnog reda, ali u situaciji kada su tačke ovako raznorodne razumno je očekivati da takav tip rasprave utiče pogubno na kvalitet debate u plenumu.

Anketni odbor za utvrđivanje okolnosti koje su dovele do masovnih ubistava u Osnovnoj školi “Vladislav Ribnikar” i na teritoriji Smedereva i Mladenovca usvojio je na drugoj sednici dnevni red glasovima 18 poslanika, dok je dvoje bilo protiv, a uzdržanih nije bilo. 

Predsednica Anketnog odbora Marinika Tepić rekla je da će dnevni red ostati otvoren do naredne sednice koja će biti održana u ponedeljak, 24. jula, u 14 sati, do kada članovi odbora imaju rok da dostave svoje predloge za pravila o radu Anketnog odbora i listu lica, organa, organizacija i ustanova koje bi pozvali, kao i dokumenta koja bi tražili.

Iako su na dnevnom redu druge sednice bile samo dve tačke - predlog pravila o radu i tačka “razno”, rasprava je otišla u drugom pravcu i svela se mahom na napade na Mariniku Tepić i pokušaje da se rad Anketnog odbora dovede u pitanje. U tome je i ovog puta prednjačio samostalni poslanik Dejan Bulatović koji je odmah na početku rekao da je zasedanje sazvano samo nekoliko sati ranije, da članovi nisu imali materijal i dovoljno vremena za pripremu, zbog čega je zatražio odlaganje sednice. Sličnu primedbu iznela je i Marija Jevđić iz Jedinstvene Srbije, naglasivši da ne treba ni stavljati na glasanje dnevni red jer je odbor sazvan u danu kada se u Narodnoj skupštini održava plenum. 

Tepić je odgovorila da je plan rada u potpunosti u saglasju sa skupštinskim Poslovnikom i da nema nikakvih dodataka, već samo pojašnjenja, naročito u delu koji se tiču javnosti rada, zato što je, kako je naglasila, veoma važno prisustvo medija i zainteresovane javnosti. Ona je još jednom istakla da Anketni odbor ne sudi nikome, da se ne bavi ničijom krivicom, oštećenima i svedocima i dodala: “Svaka sumnja ili zlonamerna tvrdnja da će se ovde pozivati ljudi koji su direktno involvirani u sudske postupke koji traju povodom ove dve tragedije, dakle mislim i na krivce, i na svedoke, i na učesnike u samim istragama ili postupcima, to nije slučaj i to se neće desiti.” Naglasila je da se i iz naziva Anketnog odbora jasno vidi da će se on baviti utvrđivanjem činjenica, okolnosti i klime koje su dovele do tragedija, ali i mera koje treba da preporuči, naročito ako se ima u vidu da nova školska godina počinje za mesec i po dana. “Ovaj Anketni odbor treba da doprinese tome da i roditelji imaju odgovore koje nisu mogli da dobiju iz plenumskih zasedanja ili sudskih postupaka. Ali želim da kažem uvažavajući apsolutno u prvom redu roditelje i porodice žrtava, neka budu sigurni da ovaj Anketni odbor neće zloupotrebiti njihovu bol i tugu, koju takođe svi mi osećamo jer ovo su traume koje su obeležile celo društvo“, kazala je Tepić. Posebno je naglasila javnost rada Anketnog odbora, što podrazumeva tonske zapise sa svake sednice, steno-beleške i svih dokumenata i iskaza koji će biti predmet rada Narodne skupštine, izuzev spisa koji imaju oznaku tajnosti i koji će biti dostupni samo članovina odbora. 

Radmila Vasić iz poslaničke grupe Dveri je predložila da se pokrene inicijativa za razgovor sa roditeljima dece iz Ribnikara i sastanak koji bi se održao u ponedeljak, pre samog početka rada Anketnog odbora.  

Referišući na izjavu Tepić da Anketni odbor neće produbiti bol roditelja i svih ožalošćenih u dve tragedije, Marija Jevđić je upitala da li predsednica to može da garantuje. “Ja to ne mogu da garantujem, a pogotovo ne vi posle vaše sramne izjave na televiziji N1 da niko nema tapiju na bol. Zanemela sam, mislim da mi svi ovde pre svega treba da glasamo nepoverenje predsednici Anketnog odbora, to je predlog Jedinstvene Srbije”, rekla je Jevđić.

Tepić je odgovorila da je izjava koju je dala za N1 izvučena iz konteksta i zlonamerno pripisana kao njen odgovor roditeljima i dodala da “ovde danima traju napadi i pokušaj diskreditacije odbora”. I pored njene molbe da se članovi odbora vrate na temu sednice i da se bave onim za šta ih je skupština gotovo jednoglasno ovlastila, za reč se ponovo javio Bulatović koji je tražio da se na dnevni red stavi i pitanje da li Anketni odbor uopšte treba da nastavi rad nakon što su pravni zastupnici roditelja nastradale dece iz Ribnikara rekli da je nepotreban. 

Istu retoriku imala je i Biljana Pantić Pilja iz Srpske napredne stranke, inače potpredsednica Anketnog odbora, koja je pozvala kolege da se zapitaju da li treba nastaviti rad nakon što su advokati roditelja rekli da bi Anketni odbor mogao da ugrozi istragu. “Jer ako su roditelji to izjavili, da li smo mi vlasni da idemo protiv roditelja“, rekla je Pilja, dodavši istovremeno da SNS neće opstruisati rad odbora.

Samostalni poslanik Aleksandar Olenik izjavio je da kao advokat zastupa oštećeno maloletno lice koje je zadobilo teške telesne povrede u Ribnikaru i da roditelji deteta nisu izrazili protivljenje radu odbora. “Nisu svi roditelji rekli da imaju rezerve”, rekao je Olenik, na šta se iz sale čulo dobacivanje - “i jedan je dovoljan”. 

Nebojša Zelenović iz poslaničke grupe Moramo - Zajedno podsetio je da se Anketni odbor ne bi ni desio da nije bilo “stotine hiljada ljudi” koji su izašli na ulice i tražili da se utvrdi odgovornost kako se sličan zločin nikada ne bi ponovio. Rekao je i da će se lično bazirati na utvrđivanju odgovornosti medija, ali da neće prezati ni od toga da pozove tužioce koji su morali da utvrde sve činjenice koje su dovele do zločina.

“Bol jednog roditelja nastradalog deteta je dovoljan da nas opomene i da nam postavi pitanje šta mi radimo ovde”, izjavio je Veroljub Arsić iz Srpske napredne stranke.

Robert Kozma iz poslaničke grupe Zeleno-levi klub - Ne davimo Beograd, pozvao je da se rasprava vrati na pravi smer, podsetivši da je Anketni odbor sazvan da bi se utvrdile činjenice, okolnosti i propusti u vršenju nadležnosti, ali i da se predlože mere za poboljšanje različitih sistema za koje se utvrdi da nisu dobro postupili kako pre samih događaja, tako i neposredno nakon njih. “Smatram da Anketni odbor treba da nastavi svoj rad tako što će uvažiti različita mišljenja roditelja iz Ribnikara, ali i drugih roditelja, a najbolji način za to je da radimo tako da ne ulazimo u same tekuće krivične postupke”, rekao je i Kozma.

Komentarišući spisak onih koje je predsednica Anketnog odbora predložila da budu pozovani pred odbor, Nataša Jovanović iz Srpske napredne stranke ocenila je da se “ovde sprovodi jedna tužilačka istraga” što je u suprotnosti i sa Ustavom i sa svim propisima Srbije.

Za reč se zatim javio Borislav Novaković iz poslaničke grupe Narodna stranka, koji je zatražio da se Anketni odbor drži teme i raspravlja o usvajanju dnevnog reda, odnosno njegovim izmenama i dopunama.  Nije logično da slušamo ono što je trebalo da prethodni formiranju ovog odbora ili ono što bi trebalo da bude prva tačka”, rekao je Novaković.

Jasmina Karanac iz poslaničke grupe Socijaldemokratska partija Srbije ponovila da treba razmisliti o daljem radu ako je i samo jedan roditelj nastradale dece iz Ribnikara protiv,ali je najavila da neće ni na koji način opstruisati rad Anketnog odbora.

Poslanica Dragana Rakić iz Demokratske stranke naglasila je da rad tog tela neće ugroziti tok zvanične istrage i rad sudskih organa, jer će se baviti različitim stvarima i pitanjima od zvanične istrage.

Poslanik Ljubinko Đurković iz grupe NADA - NOVI DSS - POKS predložio je da današnja sednica ima samo jednu tačku dnevnog reda - dogovor o sastanku sa roditeljima iz Ribnikara. 

Predsednica Anketnog odbora izjavila je, međutim, da bi organizovanje sastanka sa roditeljima predstavljalo direktno mešanje u sudske postupke i izlazak iz nadležnosti Anketnog odbora. “Mi kao odbor nemamo mandat za rad sa oštećenima, a roditelji to jesu, i to bi upravo bilo najdirektnije mešanje odbora u sudske postupke koji se vode”, poručila je Tepić.

Poslanik Milija Miletić iz poslaničke grupa Za pomirenje SPP-USS-DSHV izjavio je da će za sad učestvovati u radu Anketnog odbora i pozvao sve da politiku ostave po strani. Uglješa Grgur iz poslaničke grupe SPS predložio je, pak, da se Anketni odbor ukine, jer su se u međuvremenu oglasili roditelji ubijene dece.

U jednom trenutku članovi Anketnog odbora počeli su da govore istovremeno, pa je predsednica Marinika Tepić apelovala da se uzdrže od uzajamnog vređanja i da partijske partikularnosti ostave za plenum.

U Skupštini Srbije danas je održana prva sednica Anketnog odbora radi utvrđivanja činjenica i okolnosti koje su dovele do masovnih ubistava u Osnovnoj školi „Vladislav Ribnikar“ i na teritoriji Smedereva i Mladenovca. Do početka sednice je određeno ukupno 27 članova i zamenika članova Anketnog odbora, sednici je prisustvovalo 23, a za predsednicu Anketnog odbora izabrana Marinika Tepić, šefica poslaničke grupe „Ujedinjeni“.

Za Tepić je glasalo 16 poslanika, uz dva glasa protiv i dva uzdržana. Nakon izbora predsednice, prešlo se na drugu tačku dnevnog reda i izbor zamenika predsednice.

Prema odluci o obrazovanju odbora, to mesto pripalo je najvećoj poslaničkoj grupi, pa je Aleksandar Marković ispred grupe „Aleksandar Vučić – Zajedno možemo sve“ predložio poslanicu Biljanu Pantić Pilju. Za nju je glasalo 17 poslanika, a ostali se nisu izjašnjavali.

Kako je navedeno na sednici, Anketni odbor ima za cilj da tokom mesec dana radi na utvrđivanju propusta u vršenju nadležnosti i preuzimanju odgovarajućih radnji nakon dva masovna ubistva 3. i 4. maja, kao i na utvrđivanju odgovornosti nadležnih lica i predlaganju mera.

Sednicu su pratile opstrukcije od strane pojedinih poslanika, među kojima su se istakli poslanik Dveri Boško Obradović, samostalni poslanik Dejan Bulatović, kao i poslanica Jedinstvene Srbije Marija Jevđić.

Suprotno odluci o obrazovanju Anketnog odbora, kojom se nalaže da se predsednik odbora bira iz redova najveće opozicione poslaničke grupe, Obradović je za ovu poziciju kandidovao poslanika poslaničke grupe NADA Ljubinka Đurkovića.

Pri raspravama baziranim na targetiranju političkih protivnika, kroz koje su poslanici Obradović i Bulatović kritikovali Mariniku Tepić, drugi poslanici, među kojima su Robert Kozma (Zeleno-levi klub), Miroslav Aleksić (Narodna stranka) i Pavle Grbović (Ujedinjeni) pozivali su na poštovanje dnevnog reda i razmatranje tema zbog kojih je Anketni odbor i formiran.

Sednicu je završnim govorom zatvorila predsednica Marinika Tepić, koja je pozvala da se u radu Anketnog odbora zanemare sve „političke boje“ i da se političke razmirice ostave za plenum. Ona je najavila da će rad Anketnog odbora biti transparentan, te da će medijima i civilnom društvu biti upućen poziv da prisustvuju sednicama, kao i da će na skupštinskom sajtu biti napravljen poseban deo posvećen Odboru.

Tepić je istakla i da je iz konsultacija između poslanika, proistekao i predlog da Anketni odbor zaseda u danima kada nema plenuma, odnosno da se sednice Odbora ne podudaraju sa redovnim sednicama u Narodnoj skupštini.

U novom izdanju Otvorenog studija Otvorenog parlamenta sa Mirjanom Nikolić o komunikaciji i ponašanju u Skupštini razgovarali su Radomir Lazović, narodni poslanik, i Ana Mirković, psihološkinja.