Poštovani predsedavajući, poštovani gospodine ministre, kolege poslanici, pred nama je danas paket četiri zakona. To su zakon o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije, zakon o lokalnoj samoupravi, zakon o lokalnim izborima i zakon o glavnom gradu. Naša je ustavna obaveza iz Zakona o sprovođenju Ustava, član 3. stav 4, da ovaj set zakona usvojimo do kraja ove godine.
Što se tiče zakona o teritorijalnoj organizaciji Republike Srbije, njime se definiše teritorijalna organizacija naše države, pojam teritorija opština, grada, grada Beograda i njihove granice. Takođe, ovim zakonom se definiše i način, postupak osnivanja novih jedinica lokalne samouprave, spajanje ili ukidanje pojedinih jedinica lokalnih samouprava, kao i promena postojećih teritorija koje pripadaju lokalnim samoupravama.
Opština je ovim zakonom definisana kao osnovna jedinica lokalne samouprave, a uslov za formiranje opština je da na toj teritoriji živi negde oko 10 hiljada stanovnika. U Srbiji danas postoje mnoge opštine koje imaju i manje od 10 hiljada stanovnika, međutim, u ovom zakonu je rečeno da one opštine koje su do sada imale taj status, a imaju manje od 10 hiljada stanovnika, ostaju opštine, i mislim da je ta pravna tekovina, koja je nasleđena, veoma značajna.
S druge strane, postoje određeni ekonomski, geografski ili istorijski kriterijumi, data je mogućnost da se u narednom periodu mogu formirati opštine i ako negde bude bilo ispod 10 hiljada stanovnika. Znači, formiranje novih opština ovim zakonom nije ograničeno, postoji samo procedura koja se mora ispoštovati, koja je ugrađena u ovaj zakon o teritorijalnoj organizaciji, koja govori o tome kako se formiraju nove opštine.
Danas jeste vođena rasprava o tome da li su nama potrebne manje ili krupnije opštine. Ono što je tekovina, to je da, zaista, kod opština koje imaju manje stanovnika građani lakše pristupaju organima lokalnih samouprava.
Međutim, s druge strane, veoma je opasna jedna zamka, a to je da takve opštine, koje imaju manji broj stanovnika, nemaju kapaciteta za funkcionisanje, odnosno nemaju dovoljno stručnih ljudi koji mogu organizovati poslove koji su vezani za lokalne samouprave.
Ima još jedna stavka koja je vrlo važna. Ako imate mnogo malih lokalnih samouprava, odnosno mnogo malih opština, imate i veliku javnu potrošnju, što, s jedne strane, ograničava razvoj tih manjih sredina.
Druga stvar koju zakon o teritorijalnoj organizaciji definiše jeste i status gradova. Rečeno je da dobijamo 19 novih gradova, do sada smo imali pet, uključujući glavni grad, Beograd. To su dosadašnje opštine koje imaju blizu 100.000 stanovnika, malo više od 100.000 stanovnika ili malo manje.
Ono što je, takođe, ovim zakonom rečeno, jeste da i druge opštine koje imaju određene geografske, istorijske, kulturne predispocizije mogu da postanu u narednom periodu gradovi. Čini mi se da gradovi u narednom periodu, pošto dobijaju određena veća ovlašćenja, treba da budu nosioci razvoja određenog područja i onaj segment u našoj državi koji treba da obezbedi što ravnomerniji regionalni razvoj Srbije. Čini mi se da i državni organi moraju pomoći ovim novoformiranim i drugim gradovima, izuzimajući grad Beograd, da zaista budu nosioci tog regionalnog razvoja. Čini mi se da je ovim zakonom jedna stvar dobro uređena. Daje se mogućnost gradovima da svojim statutima, svojim pravnim aktima, definišu da li će imati dve ili više opština.
Dolazim iz opštine Kraljevo, koja će po ovom zakonu o teritorijalnoj organizaciji postati grad i postoje indicije da se jedan deo naše opštine, to je Ušće, koje je nekad imalo opštinu, definiše kao opština. To se daje ovim zakonom, odnosno status grada Kraljeva daje mogućnost za osnivanje jedne ili više opština, što može biti rešenje i za Kostolac, koji smo malopre pominjali.
Što se tiče drugog zakona, to je zakon o lokalnoj samoupravi, njime se uređuje funkcionisanje, kriterijumi za osnivanje, nadležnosti, organi i druga pitanja važna za lokalnu samoupravu. Što se tiče kriterijuma, to je ono što je preuzeto iz zakona o teritorijalnoj organizaciji. Želim da se osvrnem samo na tri stvari, kad je reč o Zakonu o lokalnoj samoupravi. Jedna su organi lokalne samouprave.
Što se tiče organa lokalne samouprave, u lokalnoj samoupravi su tri važna organa, to su skupština opštine, opštinsko veće i predsednik opštine i, na kraju, opštinska uprava. Ovim zakonom je definisano da je SO najviši organ u jednoj lokalnoj samoupravi. Čine je odbornici, koji se biraju neposrednim i tajnim glasanjem i mislim da, to je i ministar rekao, broje 75 odbornika, što je dosta, naročito kada smo spustili da su to opštine i sa sada nekih 80-ak hiljada stanovnika, ali ministar je u pravu.
Zbog iskustva od četiri godine, kako su te lokalne uprave funkcionisale, problema oko usaglašavanja njihovih statuta sa novim zakonom, mogućih problema u funkcionisanju, odnosno sprovođenju izbora u tim lokalnim samoupravama, mislim da je dobro rešenje da se zadrži postojeće stanje. Time se osigurava da lokalni izborni mogu nesmetano da se održavaju.
S druge strane, čini mi se da je ovim zakonom jedna stvar dobro urađena, a to je konstituisanje lokalnog parlamenta, odnosno lokalne skupštine. To je član 34. ovog zakona, koji kaže da je skupština konstituisana onog trenutka kada se izabere predsednik, predsedavajući skupštine i sekretar skupštine. To su dve ličnosti koje organizuju rad skupštine i mislim da tu neće više biti problema koje smo do sada imali.
Uređuje se još jedna stvar, odnosno kada predsednik skupštine neće da zakaže skupštinu, iako to od njega traži opštinsko veće i predsednik opštine, odnosno određeni broj odbornika, u ovom članu zakona se definiše kako se zakazuje skupština i niko više ne može da opstruiše rad jednog lokalnog parlamenta.
S druge strane, što se tiče izvršnih organa u lokalnom parlamentu, to su predsednik opštine i opštinsko veće. Predsednik opštine je, po ovom zakonu, iz reda odbornika, kao i njegov zamenik, a opštinsko veće mogu da čine stručnjaci zaduženi za pojedine oblasti, a mogu da budu ujedno i odbornici.
Kad je reč o polemici da li je bolji stari sistem ili ovaj sistem, iskreno govoreći, analizirajući sve ono što se dešavalo u poslednje četiri godine primene zakona iz 2002. godine, koliki su problemi bili na relaciji skupština – predsednik opštine, koliko je to uticalo na razvoj lokalnih samouprava, koliko je to uticalo na jednu lošu sliku lokalnih samouprava, čini mi se da je ovo dobro rešenje.
Ono što je, takođe, vrlo važno, onog trenutka kada predsednik opštine izgubi podršku većine u parlamentu, tog trenutka je smenjen i nema nikakvog prostora u kome mogu da se donesu neke stvari koje nisu u skladu sa zakonom, tako da se time uređuje da nema prekida u funkcionisanju vlasti. S druge strane, ako ne može da se formira opštinsko veće i da se izabere predsednik opštine, Ministarstvo može da uvede privremene mere da se to vreme ne gubi.
Kvalitativni korak u ovom zakonu jeste ono što pokušava i ministar da objasni, profesionalizacija lokalnih uprava. Lokalne uprave treba shvatiti kao stručne službe lokalnih samouprava, koje treba da izvršavaju određene zadatke koji su u skladu s Ustavom i zakonom. Treba da pomažu izvršnoj vlasti, naročito predsedniku opštine, jer je njegova odgovornost, po ovim zakonima, mnogo veća nego što je do sada bila.
Čini mi se da je izbor načelnika opštinskih uprava konkursom, naročito ako se to, kao što je ministar rekao, uredi posebnim pravilnikom ili nekim drugim aktom, zaista, važno pitanje za profesionalizaciju lokalne uprave, jer su do sada ljudi dovođeni po partijskom principu.
Time će svi problemi koje smo imali u funkcionisanju lokalnih uprava, odnosu lokalnih uprava, javnih ustanova, JKP itd., možda, moći da se isprave.
Dobra je stvar, a to je preneto iz starog zakona, i da lokalne samouprave, odnosno opštine koje imaju gradovi sa preko 50.000 stanovnika mogu da budu organizovane kao više uprava, ili kao jedinstvena uprava; stvar je dogovora i vizije lokalnog rukovodstva kako vidi bolju organizaciju lokalne uprave.
Ovaj, kao i prošli zakon, daje mogućnost lokalnim samoupravama da se udružuju u ostvarivanju zajedničkih važnih poslova koji su vezani za razvoj, i to se proširuje, pa to mogu da budu lokalne samouprave iz drugih država, poštujući zakon, spoljnu politiku i Ustav Republike Srbije.
Čini mi se da je to dobar primer, naročito u oblasti upravljanja komunalnim otpadom zajedničkih sanitarnih deponija, koje se koriste kod mnogih opština, formiranjem zajedničkih preduzeća za upravljanje tim sanitarnim deponijama. To u narednom periodu može biti i vodosnabdevanje i drugi poslovi i oblasti koje su važne za funkcionisanje jedne lokalne samouprave, a sve u korist kvaliteta života građana u tim lokalnim samoupravama.
Što se tiče Zakona o lokalnim izborima, ono što je za nas iz G17 plus značajno, jeste naš predlog da se cenzus podigne na 5%. To će u lokalnim samoupravama, odnosno opštinama i gradovima, omogućiti da nema malih stranaka i koalicija koje mogu, na neki način, da izazovu političke probleme. Pet posto će proći samo stranke i koalicije koje budu dobro organizovane i koje, zaista, mogu svojim programima da privuku glasače.
Takođe je definisano da u opštinama koje imaju preko 20.000 stanovnika, za svakog kandidata za odbornika, ide 30 potpisa. To je, takođe, ozbiljan posao.
Što se tiče manjih opština, dovoljno je i 200 za celu listu i mislim da se na taj način pomaže manjim opštinama, jer je u manjim opštinama, gde ima ispod 20.000 stanovnika, ostao ovaj kriterijum – 30 potpisa po odborniku, odnosno 30 birača da podrži svakog kandidata za odbornika, pa su, verovatno, jedna, dve ili tri liste mogle da se prijave za lokalne izbore. Ministar je rekao da je to sistem, nešto što je dogovoreno i što ima podršku većine.
Čini mi se da je ova formulacija koja ide u pravcu osiguranja mandata, da su vlasnici mandata političke partije, i to je, zaista, bio jedan od ozbiljnih izvora nestabilnosti u lokalnim samoupravama, možda, rešenje o kom treba diskutovati. Verovatno ćemo sutra, u Odboru za lokalnu samoupravu, diskutovati, pokušati da nađemo slično ili bolje rešenje ili da ovo rešenje ostavimo.
Ono što je, takođe, značajno, jeste da se uređuje nešto što je do sada lokalnim samoupravama stajalo sa strane, a to je pitanje opštinskih menadžera i glavnog arhitekte. Daje se mogućnost gradonačelnicima i predsednicima opština, zavisno od veličine, da se organizuju određeni stručnjaci koji su značajni, koji će pomagati, prvenstveno, u ekonomskom razvoju tih opština, ali se ograničava broj, što je, takođe, vrlo značajno.
Samo kratko sam još hteo da kažem o glavnom gradu. Položaj glavnog grada se uređuje zakonom o glavnom gradu. Zbog svih kapaciteta, ekonomskih i stručnih, Beograd treba da ima široka ovlašćenja i široku samostalnost. Ovim zakonom je delimično to dato, verovatno će i drugim zakonima Beogradu biti data još šira ovlašćenja.
Ono što je, takođe, značajno, to nije precizirano Ustavom, ali, verujući analogiji, pošto se predsednici opština i gradonačelnici u drugim gradovima biraju iz reda odbornika, Skupština grada Beograda će imati 110 odbornika. Gradonačelnik će se birati iz reda odbornika. Takođe, Gradsko veće će se birati po istom principu kao što se bira i kod ovih drugih gradova i opština.
U Beogradu, čini mi se, a mislim da nisam pogrešio, data je mogućnost da postoji gradski menadžer i gradski arhitekta. Mislim da je to dobro rešenje, jer, ipak, Beograd je veliki grad i ta dva stručnjaka mogu, uz dobru koordinaciju sa gradonačelnikom, da pomognu razvoju Beograda, iako Beograd, čini mi se, sada ima značajan razvoj.
Ono što je najvažnije, način organizacije gradske uprave, kako grada Beograda, tako i drugih opština, definiše se statutima, koji će po zakonu morati vrlo brzo da se donesu.
Na kraju, čini mi se da je ovaj paket zakona važan za funkcionisanje lokalne samouprave, nešto što mi treba da ispunimo i po Ustavnom zakonu. Što se tiče G17 plus, podržaće ove zakone u danu za glasanje i nadam se da će biti usvojeni velikom većinom u ovom parlamentu.