Poštovani predsedavajući, poštovani ministre sa saradnicima, koleginice i kolege narodni poslanici, danas je pred nama Predlog Zakona o nauci i istraživanjima o kome i ja želim da govorim, s obzirom da se istraživačkim radom bavim više od 40 godina.
Predlogom ovog zakona nauka i istraživanja su prepoznati kao delatnosti od posebnog značaja za sveukupni razvoj Republike Srbije, kao društva koje je zasnovano na znanju. Razvijene zemlje sveta već dugo prepoznaju značaj nauke, inovacija za održiv ekonomski rast, pa zbog toga i investiraju značajna sredstva u tu oblast. Članice EU prosečno ulažu oko 2% BDP u nauku. Srbija ima značajan naučni i istraživački potencijal. U našoj zemlji ima više od 12 hiljada istraživača. Kao što smo čuli, Srbija je postala 23 punopravna članica prestižne Evropske organizacije za nuklearna istraživanja i uz Norvešku i Švajcarsku je jedina punopravna članica ove organizacije, a koja nije istovremeno i članica EU.
Srpska nauka je prepoznata u svetu. Univerzitet u Beogradu je godinama pozicioniran na prestižnoj Šangajskoj listi, a od prošle godine na njoj se pozicionirao i Univerzitet u Novom Sadu, ali nažalost ukupna izdvajanja za nauku u 2017. godini su iznosila 0,9% BDP, mada ste vi, gospodine ministre, istakli da će ta ulaganja iznositi do 1,5%.
Takođe, orijentisanost naučnih istraživanja ka privredi je relativno niska, tako da u globalnom izveštaju o konkurentnosti i kvalitetu sadržaja univerziteta i privrede Srbija se nalazi na 79 mestu od 140 zemalja. U naučno-istraživačkim rezultatima dominiraju naučni radovi. Od ukupnog broja ostvarenih rezultata na naučno-istraživačkim projektima koji su finansirani iz budžeta u periodu od 2011. do 2015. godine, patenti i tehnička rešenja činila su samo 3,3%, dok je učešće naučnih radova bilo 88%.
Jedan od glavnih nedostataka je i transfer znanja iz univerzitetskih laboratorija do kompanija gde bi se ta znanja primenila. Potrebno je podsticati primenljiva istraživanja, a to znači podsticati i prelazak naučnika iz akademske sredine u privredu i obratno.
Shodno strategiji naučno-tehnološkog razvoja Republike Srbije za period 2016. do 2020. godine, kao strateški cilj u oblasti nauke istraživanja i kao jedna od mera u podsticaju naučnih istraživanja u Republici Srbiji predstavlja i suštinska promena modela finansiranja naučno-istraživačke delatnosti, što je jedan od osnovnih razloga za donošenje novog zakona u oblasti nauke i istraživanja.
Sličan model se inače primenjuje u mnogim razvijenim zemljama. Promena sistema finansiranja naučno-istraživačke delatnosti učinjena je sa ciljem da se sistem unapredi, da se obezbedi stabilno finansiranje i da se budžetska sredstva koriste na efikasan i optimalni način.
Strategijom je predviđen razvoj modela finansiranja usklađen sa reformom istraživačkog sistema. Krajnji cilj reforme finansiranja naučno-istraživačke delatnosti je uspostavljanje uravnotežene kombinacije projektnog i institucionalnog finansiranja. Institucionalno finansiranje će imati dve komponente koje će obezbediti stabilno finansiranje i razvojnu koja će zavisiti od stepena ispunjenosti parametara uspešnosti.
Predviđeno je i formiranje posebnog fonda za podsticaj istraživanja, odnosno projektno finansiranje sa ciljem da podstiče istraživanja kroz konkurse za finansiranje najboljih projekata.
Nauka i istraživanja kao delatnost od opšteg interesa realizuju naučno-istraživačke organizacije kroz programe utvrđene ovim zakonom, kao i programe utvrđene zakonom kojim se uređuje rad Fonda za nauku Republike Srbije, čime se stvara osnov za kombinovani sistem finansiranja predviđen Strategijom naučnog i tehnološkog razvoja Republike Srbije za period od 2016. do 2020. godine.
U obezbeđivanju kvaliteta naučno-istraživačkog rada i razvoja naučno-istraživačke delatnosti u Republici Srbiji staraju se Nacionalni savet za naučni i tehnološki razvoj, Odbor za akreditaciju naučno-istraživačkih organizacija, Komisija za sticanje naučnih zvanja, matični naučni odbori, Zajednica instituta Srbije i ministarstvo.
Značajna novina odnosi se na matične odbore, odnosno predviđeno je da se u njihovu nadležnost za sada stavi sprovođenje postupka za izbor u naučno zvanje – naučni saradnik, koje je najbrojnije, a to sve u cilju efikasnijeg sprovođenja ovog postupka.
Takođe, zakonom je predviđeno da se radi odlučivanja o sticanju dva najviše naučna zvanja, viši naučni saradnik i naučni savetnik, obrazuje komisija za sticanje ovih naučnih zvanja.
Primena zakona omogućiće bolju saradnju instituta i fakulteta, partnerstvo sa privrednom, drugim ministarstvima u realizaciji strateških ciljeva i međunarodnim organizacijama na realizaciji zajedničkih programa.
Predlogom ovog zakona utvrđeno je da je Nacionalni savet za naučni i tehnološki razvoj najviše stručno savetodavno telo u sistemu naučno-istraživačke delatnosti u Republici. Predviđene su nadležnosti Nacionalnog saveta, među kojima je i nova nadležnost, a to je da daje mišljenje na petogodišnji izveštaj naučno-istraživačkih organizacija o realizaciji programa institucionalnog finansiranja. Istovremeno, Nacionalni savet će u delu godišnjeg izveštaja o stanju u nauci za prethodnu godinu sa predlozima i sugestijama za narednu godinu obuhvatiti i rad Fonda za nauku.
Radi obavljanja poslova vrednovanja kvaliteta efikasnosti naučno-istraživačkog rada, akreditacija naučno-istraživačkih organizacija obrazuje se Odbor za akreditaciju naučno-istraživačkih organizacija. Utvrđen je njihov sastav i njihova nadležnost. Novina u odnosu na prethodni zakon je da Odbor za akreditaciju sprovodi postupak akreditacije svake pete godine na zahtev naučno-istraživačke organizacije, što je redovni postupak, ili u kraćem roku, na zahtev Ministarstva, što je vanredni postupak. Redovni postupak za akreditaciju instituta od nacionalnog značaja sprovodi se svake desete godine.
Istakla bih da se zakonom uređuje i pitanje svojinskih prava na rezultatima istraživanja, s tim što se u odnosu na prethodno zakonsko rešenje sada preciznije uređuju prava i obaveze kao i procedure u ovoj oblasti.
Predviđa se da Ministarstvo vodi evidenciju naučno-istraživačkih organizacija koje ispunjavaju uslove za obavljanje naučno-istraživačke delatnosti od opšte interesa, a u skladu sa ovim zakonom, odnosno da se formira registar naučno-istraživačkih organizacija, kao i da vodi evidenciju istraživača, odnosno formira se registar istraživača, kao i da obrazuje baze podataka u okviru realizacije programa utvrđenih ovim zakonom.
Kao novina u odnosu na prethodno zakonsko rešenje, takođe, predviđeno je da registar sadrži podatke o naučno-istraživačkoj opremi naučno-istraživačkih organizacija.
Pored zakonskih rešenja kojima se definiše koja lica se smatraju istraživačima, zvanja istraživača, sticanje zvanja, postupak izbora istraživača u naučna zvanja, postupak reizbora, kao i uslovi i postupak za oduzimanje zvanja, zakon predviđa donošenje kodeksa ponašanja u naučno-istraživačkom radu, kao i obrazovanje Odbora za etiku u nauci.
Još jedna novina u odnosu na prethodno zakonsko rešenje je to da novim zakonskim odredbama istraživači mogu ostvariti pravo na nagrade, priznanja za izuzetna naučna dostignuća i životno delo u skladu sa aktom kojim se uređuje dodela nagrada i priznanja koju donosi ministar.
Kao što sam već rekla, utvrđeno je institucionalno finansiranje akreditovanih instituta, čiji je osnivač Republika Srbija, autonomna pokrajina, jedinica lokalne samouprave ili SANU, i ono obuhvata sredstva za plate istraživača u naučno-istraživačkim zvanjima i sredstva za druge troškove naučno-istraživačkog rada.
Definisano je koja se sredstva smatraju sopstvenim prihodima naučno-istraživačkim prihodima, naučno-istraživačkih organizacija i određuje namena tih sredstava za unapređenje delatnosti i podizanje kvaliteta rada. Navedeno zakonsko rešenje je prvi korak ka ujednačavanju regulisanja ove materije u odnosu na propise u visokom obrazovanju, a u kasnijim usaglašavanjima propisa sledi, svakako potpuno izjednačavanje statusa finansiranja rada zaposlenih na institutima i fakultetima u pogledu sopstvenih prihoda.
Posebno bih istakla da značajno mesto u ovom zakonu zauzima i finansiranje institucija i projekata od posebnog nacionalnog značaja. Tako da je zakonom predviđeno finansiranje drugih programa od opšteg interesa, finansiranje institucija od nacionalnog značaja, kao što su Srpska akademija nauka i umetnosti, Matice srpske kao instituta, čiji je osnivač Srpska akademija nauka i umetnosti.
S obzirom na sva ova predložena zakonska rešenja kojima se na bitan način poboljšava i bolje uređuje oblast nauke i istraživanja, poslanička grupa SPS će u danu za glasanje podržati predloženi zakon. Hvala.