Poštovani predsedniče, poštovani narodni poslanici, u izlaganju predsednika Vlade Republike Srbije izneti su osnovni ciljevi i opredeljenja ekonomske politike u 2000. godini. Polazeći od toga, dozvolite mi da nešto više kažem o politici javne potrošnje u Republici Srbiji, u narednoj godini.
Politika javne potrošnje čini jednu od ključnih osnova za realizaciju planiranih zadataka ekonomske politike. Od toga koliko ćemo uspeti da politika u oblasti javne potrošnje ima stabilizacioni karakter, zavisi u velikoj meri i stabilnost ukupnih privrednih kretanja. Zbog toga je javna potrošnja za narednu godinu planirana sa izrazito restriktivnim obeležjem. Učešće javne potrošnje u društvenom proizvodu treba da iznosi 49,5% i u tom okviru treba da se kreću svi rashodi u ovoj oblasti. U ostvarivanju ekonomske politike javna potrošnja ima dvostruku ulogu.
S jedne strane, ona treba u najvećoj meri da podržava proces reforme i izgradnje. To znači da u raspodeli društvenih proizvoda treba ostaviti što više sredstava za privredne subjekte, za materijalnu stimulaciju zaposlenih i za ulaganje u razvoj. Ovo je i uslov za oporavak i razvoj proizvodnje, koja je pretrpela velike štete nakon NATO agresije na našu zemlju. Imajući to u vidu, u politici javne potrošnje u 2000. godini, istrajavamo na strateškom opredeljenju o relativnom smanjenju javne potrošnje i njenom nižem učešću u društvenom proizvodu.
S druge strane, istovremeno moramo biti svesni šire uloge koju ima javna potrošnja. U pitanju je socijalna sigurnost velikog broja građana: penzije, zdravstveno osiguranje, dečiji dodaci, funkcionisanje vitalnih segmenata društvene nadgradnje, obrazovanja, nauke, kulture, kao i nesmetano odvijanje ključnih državnih funkcija. Da bi se omogućilo zadovoljavanje navedenih društvenih i ekonomskih zahteva, politika javne potrošnje mora da ima precizno definisane okvire, s tim da se utvrđenim sredstvima izrazito racionalno gazduje i da se vodi politika jasno utvrđenih prioriteta u potrošnji. Stabilizacioni karakter politike javne potrošnje u narednoj godini zasnivaće se na čvrstom budžetskom ograničenju, što znači da će rashodi biti finansirani samo iz realnih izvora. U pogledu ukupne javne potrošnje na teritoriji Republike Srbije, predlaže se preraspodela sredstava u korist federacije. Saglasno tome, učešće saveznog budžeta u ukupnoj javnoj potrošnji iznosilo bi oko 18,3%. Ova preraspodela je urađena da bi se omogućilo funkcionisanje ključnih funkcija od značaja za odbranu zemlje, za koje se sredstva obezbeđuju u budžetu federacije.
Kada su u pitanju javni prihodi i rashodi u Republici, predlog je da se u 2000. godini zadrže isti odnosi u raspodeli na pojedine namene, koji su bili utvrđeni opštim bilansom javne potrošnje u 1999. godini, odnosno pošlo se od utvrđene potrošnje u 1999. godini, koja nije realizovana zbog NATO agresije, a zatim su ukupna potrošnja i njeni pojedini segmenti povećani samo za preneti rast cena od 31,1%.
Značajan instrument za sprovođenje utvrđene politike javne potrošnje i za očuvanje njenog stabilizacionog karaktera predstavlja opšti bilans javnih prihoda i rashoda. Predloženim opštim bilansom za 2000. godinu utvrđuju se kvantitativni limiti javne potrošnje u celini i po pojedinim namenama, što omogućuje striktnu kontrolu i finansijsku disciplinu u oblasti javnih rashoda. Pored toga, ovim bilansom jasno se definiše dinamika utroška sredstava, odnosno obezbeđuje ravnomernost izvršenja tokom ove godine.
Saglasno ovim polaznim osnovama, ukupno utvrđena sredstva za javnu potrošnju u Republici Srbiji za 2000. godinu iznose 87.695.000.000 dinara. Najveći iznos sredstava planiran je za ostvarenje socijalnih funkcija u Republici, ukupno 48.555.000.000 dinara. Od toga je za penzijsko i invalidsko osiguranje planirano 30.892.000.000 dinara, što je u odnosu na sredstva planirana za prošlu godinu dodatnih 7,3 milijarde. Time će se obezbediti redovnost isplata penzija za oko 1.250.000 penzionera u Fondu PIO zaposlenih, kao i za 227.000 penzionera u Fondu PIO zemljoradnika i samostalnih delatnosti. Za obezbeđenje zdravstvenog osiguranja i funkcionisanje zdravstvenih ustanova, sa oko 175.000 zaposlenih, obezbediće se 16.321.000.000 dinara, što je povećanje u odnosu na prošlu godinu od preko 3,8 milijardi dinara.
U opštem bilansu, budžet Republike planiran je, kao što je predsednik Marjanović rekao, u iznosu od 28,9 milijardi dinara, dok okvir za budžete opština i gradova iznosi 10,2 milijarde dinara. Najveći iznos sredstava u budžetu Republike planiran je za delatnost obrazovanja, kulture, fizičke kulture i nauke, ukupno 8,8 milijardi dinara. U okviru toga, za obrazovanje je predviđeno gotovo 7,5 milijardi dinara, što je u odnosu na prošlu godinu povećanje od 1.725.000.000 dinara.
Pored toga, iz tekuće budžetske rezerve obezbediće se oko 100.000.000 dinara dopunskih sredstava za poboljšanje materijalnih uslova za potrebe učeničkog standarda i preko 60.000.000 dinara za izgradnju i opremanje škola. Ovim sredstvima će se obezbediti i sredstva za nesmetano funkcionisanje obrazovnih ustanova i uslovi za poboljšanje materijalnog položaja oko 166.000 zaposlenih u ovoj oblasti. Slično je sa sredstvima koja su predviđena za druge društvene delatnosti. Sredstva za izvršenje socijalnih programa, koji se finansiraju iz budžeta, iznosiće 3,7 milijardi dinara i povećana su u odnosu na prošlu godinu za oko 500 miliona dinara. Ova sredstva namenjena su za socijalnu zaštitu, za ostvarivanje društvene brige o deci, kao i za boračko-invalidsku zaštitu.
Pored toga, iz posebnih izvora, naknada, taksi i drugih izvora, biće obezbeđeno preko 400 miliona dinara za dopunsko finansiranje ovih socijalnih obaveza. U narednoj godini nastaviće se aktivna budžetska politika i obezbediti 2,3 milijarde dinara za podsticanje razvoja privrede. Najveći iznos sredstava, 1.370.000.000 dinara otpada na Agrarni budžet. Sredstva Agrarnog budžeta koristiće se, pre svega, za stimulisanje primarne poljoprivredne proizvodnje, kao i za kompenzacije i subvencije, koje treba da obezbede stabilnost cena osnovnih poljoprivredno-prehrambenih proizvoda u cilju zaštite standarda stanovništva.
Za Direkciju za robne rezerve predviđen je iznos od 136 miliona dinara, koji će se koristiti za intervencije na tržištu, u cilju stabilizacije ponude i tražnje određenih proizvoda. Za Fond za razvoj planirano je 338 miliona dinara. Ova sredstva, zajedno sa sredstvima od prodaje društvenog kapitala, treba da omoguće vođenje aktivne politike restruktuiranja privrede. Preostala sredstva u budžetu Republike koristiće se za izvršavanje klasičnih državnih funkcija.
Obezbediće se puna racionalnost u korišćenju ovih sredstava, a u meri u kojoj je to moguće, obezbediće se uslovi za poboljšanje materijalnog položaja zaposlenih. Pri tome treba imati u vidu da već dve godine nisu vršene korekcije plata zaposlenih u državnoj upravi.
U vezi sa utvrđivanjem politike javnih rashoda predlaže se za usvajanje i odluka kojom se utvrđuje ukupan budžet od 83,8 miliona dinara za finansiranje rada privremenih organa Autonomne pokrajine Kosova i Metohije.
Saglasno opredeljenjima ekonomske politike za narednu godinu Republici će se obezbediti sredstva za obnovu i izgradnju, kao i za izvršavanje socijalnih programa za radnike koji su ostali bez posla posle NATO agresije. Pored sredstava iz dnevnica solidarnosti i sredstava koja se obezbeđuju po stopi od 0,15 od transakcija u platnom prometu neophodno je obezbediti i dodatna sredstva, odnosno obezbediti realno povećanje raspoloživih sredstava za ove namene.
Tu se, pre svega, može računati na sredstva od prodaje društvenog kapitala, na inostrani kapital u robnim i finansijskim aranžmanima i na dopunska sredstva koja bi se obezbedila prodajom određenih nepokretnosti u državnoj svojini.
Procena je da bi se na ovaj način iz domaćih izvora moglo obezbediti oko 5 milijardi dinara. S obzirom da su za program, kao i socijalni program, predviđeni dopunski izvori sredstava, predlaže se da se i za narednu godinu ova sredstva prikazuju posebno.
Ukupan okvir potrošnje u opštinama i gradovima utvrđen je, kao i za druge namene sa rastom od 31,1% u odnosu na planirana sredstva 1999. godini. S obzirom narast društvenog proizvoda ovo će biti realno smanjenje i javne potrošnje opština u odnosu na opšti bilans.
U opštem bilansu javnih prihoda i javnih rashoda, kao što sam naveo, za potrošnju opštinama i gradovima utvrđen je okvir od 10,2 milijarde dinara, što je iznos koji se dobija kada se iz budžeta opština za ovu godinu isključe sredstva za prenete funkcije Republike. U vezi sa tim predložen je zakon o učešću gradova i opština u porezu na promet i obimu sredstava za vršenje poslova opština i gradova u 2000. godini.
Osnovna rešenja u ovom zakonu usklađena su sa rešenjima iz novog Zakona o lokalnoj samoupravi. Prvo, prema Zakonu o lokalnoj samoupravi povereni poslovi finansiraju se iz budžeta Republike, umesto iz budžeta opština i gradova, kao što je bilo u 99. godini i ranijim godinama.
Po ovom osnovu iz budžeta opština i gradova izuzet je iznos od oko 800 miliona dinara, koji je praktično nova obaveza sadržana u budžetu Republike.
Drugo, prema Zakonu o lokalnoj samopravi opštinama se ne ograničavaju sledeća sredstva - deo poreza na promet u visini od 5%, kod svih opština, 10% ostvarenog poreza na promet kod gradova i 15% poreza na promet u Beogradu. To je zakonsko rešenje. Lokalni javni prihodi ostaju da se iz njih finansira komunalna ili klasična budžetska potrošnja. Tu spadaju opštinske administrativne takse, lokalne komunalne takse, naknada za komunalna dobra, za korišćenje gradskog građevinskog zemljišta, za puteve, zakupnine itd.
Saglasno ovom, za potrošnju u opštinama se ne ograničava 7 milijardi i 700 miliona dinara, što čini 75,4% ukupnih sredstava. Od toga je za komunalnu potrošnju predviđeno 6 milijardi. Za klasičnu budžetsku potrošnju milijardu i 600.
Treće, Zakonom o lokalnoj samoupravi uvedeni su širi i objektivniji kritertijumi za raspodelu sredstava. Oni su primenjeni za klasičnu budžetsku potrošnju koja se ograničava, odnosno za raspodelu preostalih 2,5 milijardi ili 24,5% ukupnih sredstava namenjenih lokalnoj samoupravi.
Prilikom utvrđivanja visine sredstava po pojedinim opštinama, kao osnovni kriterijumi korišćeni su - broj stanovnika opštine, odnosno grada, kao najbitniji kriterijum, broj odeljenja osnovnog i srednjeg obrazovanja, broj dece obuhvaćene neposrednom dečijom zaštitom, visina utrošenih sredstava za posebne rashode u oblasti kulture i fizičke kulture. Primenom ovih kriterijuma raspodeljeno je 90% sredstava.
Novi kriterijumi koji su utvrđeni Zakonom o lokalnoj samoupravi su - površina, stepen razvijenosti, stopa prirodnog priraštaja, prigranične opštine - korišćeni su kao dodatni kriterijumi za raspodelu 10% sredstava iz bilansa, odnosno sume od 250 miliona dinara.
S obzirom da se ne raspolaže podacima za primenu svih kriterijuma predviđenih Zakonom o loklanoj samopravi, pre svega o migracionim kretanjima između pojedinih opština i gradova, u budžetu Republike planirana su dopunska sredstva od 55 miliona koja će se naknadno raspodeliti po ovim kriterijumima.
Uvođenjem novih kriterijuma došlo se do određene preraspodele sredstava u korist manje razvijenih opština. U skladu sa tim najveći rast sredstava, od preko 40%, imaju opštine npr. Babušnica, Dimitrovgrad, Svrljig, Crna Trava itd. Ovakva preraspodela sredstava je na liniji obezbeđivanja ravnomernijeg regionalnog razvoja Republike.
Na osnovu izloženih kriterijuma za raspodelu sredstava za klasičnu budžetsku potrošnju, koja se ograničava, u zakonu su predložene stope učešća gradova i opština u porezu na promet koji se ostvaruje na njihovoj teritoriji.
Pri tome treba imati u vidu da su stope samo tehnički instrument kojim se realizuje navedena politika javne potrošnje. Zbog toga nisu umesne sve one ocene koje poređenjem ili izdvajanjem stopa izvode generalno negativne ocene o predloženoj politici, pogotovo kada je u pitanju samo jedna četvrtina sredstava na raspolaganju za potrošnju u opštinama i gradovima.
Računski gledano, prosečna stopa poreza na promet, koji opštinama ostaje za deo njihove potrošnje, smanjena je sa 18,4 u 1999. na 13,5 u 2000. godini. Ali je, u skladu sa novim Zakonom o lokalnoj samopravi, za finansiranje poverenih funkcija u budžetu Republike opštinama dopunski obezbeđeno 800 miliona dinara.
Da nije u pitanju nikakvo nastojanje da se smanje sredstva opštinama i gradovima najbolje pokazuje činjenica da se svim opštinama i gradovima omogućava da i u 2000. godini uvedu tzv. komunalni doprinos, odnosno naknadu za korišćenje komunalnih dobara za finansiranje delatnosti i razvoja komunalnih preduzeća u svojoj sredini.
Naravno, u duhu našeg nastojanja da se smanji fiskalno opterećenje privrede gornja granica ove stope komunalnog doprinosa je ograničena na 3%, i nismo mogli i nismo prihvatili da se uvede da bude 4 ili 5%, što su bili pojedini zahtevi pojedinih opština i gradova.
Pored toga, Predlogom za izmenu i dopunu Zakona o akcizama i porezu na promet predlaže se produženje plaćanja posebne takse za grad Beograd po stopi od 3% u 2000. godini. Ovo je učinjeno da bi se obezbedila sredstva za komunalnu infrastrukturu, saobraćaj i nastavak izgradnje železničkog čvora, ali i za ekonomsku konsolidaciju javnih preduzeća, pre svega obaveze plaćanja dugova za energente.
Kada je u pitanju politika javnih prihoda i rashoda naveo sam da u cilju povećanja raspoloživih sredstava za finansiranje obnove i izgradnje zemlje Vlada predlaže i Zakon o posebnim uslovima za prodaju određenih nepokretnosti u državnoj svojini.
Ovaj zakon daje mogućnost postojećim zakupcima da otkupe poslovni prostor u državnoj svojini. U pitanju je samo mogućnost, a ne obaveza otkupa. Oni zakupci koji se na to odluče moći će da otkupe poslovni prostor u kratkom roku i po povoljnim cenama. Onim zakupcima koji ne žele i ne mogu da ulaze u otkup zagarantovano je korišćenje poslovnog prostora po dosadašnjim uslovima.
Želim da podvučem da i ni pod kakvim uslovima ne može ugroziti pravna sigurnost dok postojeći zakon važi, na bazi ovog zakona.
Koji su osnovni razlozi za donošenje zakona?
Republika raspolaže sa preko milion kvadratnih metara poslovnog prostora, koji sa stanovišta državnih organa nije u upotrebi, odnosno, ne služi neposrednom ostvarivanju državnih funkcija.
Ovaj prostor se izdaje u zakup, a prihode po tom osnovu ne ostvaruje Republika, već po pravilu lokalna samouprava. Pri tome treba imati u vidu da u budžetima opština i gradova prihodi po osnovu zakupa od izdavanja poslovnog prostora ne predstavljaju značajniju stavku. U poslednjih nekoliko godina kreću se na oko 2% ukupnih njihovih budžetskih rashoda.
Nasuprot tome, prodajom ove imovine dobila bi se značajna sredstva koja bi omogućila finansiranje obnove i izgradnje iz realnih izvora. Procenjuje se da bi po ovom osnovu moglo biti ostvareno oko 2,5 milijarde dinara. Najveći deo ovih sredstava biće upotrebljen za realizaciju programa obnove i izgradnje na nivou Republike, dok bi se do 10% sredstava ostvarenih prodajom poslovnog prostora na teritoriji opštine ili grada upotrebilo za ostvarivanje programa obnove komunalne i druge infrastrukture lokalne zajednice uz porethodnu saglasnost Vlade Republike Srbije.
Prodajom poslovnog prostora izvršiće se njegova komercijalizacija, odnosno stvoriti uslovi za njegovo dalje korišćenje po efikasnijim tržišnim kriterijumima. Istovremeno, time se ide u susret i stvaranju uslova za ostvarivanje reformskih procesa na sektoru privatizacije. Prodajne cene utvrđene su na osnovu takozvane prinosne vrednosti, odnosno izvedene su iz potencijalnih prihoda koje bi vlasnik imao od ubiranja zakupnine u dužem periodu. Na bazi iznosa koji su utvrđeni na osnovu amandmana, ovo znači da bi taj prinos bio ostvaren u periodu od 60 godina.
Ovako utvrđene cene su umanjene za određen iznos, jer se imalo u vidu da su sadašnji zakupci, po pravilu vršili ulaganja u poslovni prostor. Osnovne cene poslovnog prostora po pojedinim zonama utrđene su za teritoriju Beograda, s tim da one predstavljaju osnov za utvrđivanje cena u drugim gradovima i opštinama. Kada se uporede ovako dobijene cene sa tržišnim cenama poslovnog prostora, a pogotovu sa cenama poslovnog prostora u izgradnji, sledi da postojeći zakupci imaju mogućnost da poslovni prostor kupe pod povoljnim uslovima. Imajući u vidu osnovnu svrhu zakona, pribavljanje sredstava za obnovu i izgradnju zemlje, postojeći zakupci koji se za to odluče imaju mogućnost da poslovni prostor kupe u kratkom roku, praktično u narednih 30 dana po fiksnoj ceni i uz jednokratno plaćanje.
Poštovani narodni poslanici, pored propisa iz oblasti javne potrošnje, za današnje zasedanje Narodne skupštine Vlada Republike Srbije predlaže izmenu i dopunu jednog broja poreskih zakona. U pitanju su izmene i dopune Zakona o porezu na dobit preduzeća, o akcizama i porezu na promet, o porezu na dohodak građana i o porezu na imovinu. Predloženim izmenama utvrđuje se sledeće - poreski podsticaji za ulaganja na bazi koncesije. Predloženo je oslobađanje plaćanja poreza na dobit na rok do 5 godina od završetka koncesionog ulaganja, poreske stimulacije za ulaganje građana na bazi kapitala, smanjenja osnovice kod plaćanja poreza na nepokretnosti na akcije udela u društvu sa ograničenom odgovornošću, novi neoporezivi iznos neto prihoda građana kod utvrđivanja godišnjeg poreza na dohodak građana u iznosu od 120.000 dinara, u pitanju je amandman Odbora za finansije umanjenje neoporezive osnovice za porez koji je plaćan na prihode, kao i izuzimanje iz osnovice iznosa koji su izdvojeni za dnevnice solidarnosti, povaćanje iznosa neoporezivih primanja kod dnevnica, terenskih dodataka, naknada za korišćenje sopstvenih vozila u službene svrhe. Kod poreza na promet i akciza oslobađanje od plaćanja akciza na motorna i druga mineralna ulja dobijena ponovnom pereradom, smanjenja poreza na promet za knjige, brošure i stavku sa 9 na 3% kao utvrđenje poreza na promet za podjednako niže stope od 9%.
Kada je u pitanju poreski sistem treba reći da će se na narednoj sednici Savezne skupštine razmatrati Predlog zakona o porezu na dodatnu vrednost, kojim bi se stvorili uslovi da se tokom naredne godine vrši priprema za njegovu primenu i njegova primena je od 1. januara 2001. godine, čime bi se proces reforme poreskog sistema u Republici Srbiji i Jugoslaviji završio.
Poštovani narodni poslanici, polazeći od ciljeva i zadataka ekonomske politike u narednom periodu, imajući u vidu značaj politike javne potrošnje u njihovom ostvarenju, molim vas da usvojite predložene dokumente kojima se utvrđuje politika javne potrošnje u 2000. godini, a kojim je predložena izmena i dopuna poreskih zakona.