Poštovani poslanici, novosadski kantautor bi zapevao "Ko te ima, taj te nema" vezano za ove virtualne budžetske troškove. Za nepostojeće sudske institucije moglo bi se zapjevati "Ko te nema, taj te ima". Nema upravnog suda i apelacionih sudova, ali se traže novci za te institucije, tobože za plate zaposlenih, socijalna davanja i druge prinadležnosti.
Više puta u Skupštini govorio sam o antiustavnom stanju u sudstvu, o nepostojećoj mreži sudova u Srbiji koji su predviđeni ili nepredviđeni Ustavom i Zakonom o sudovima iz 2001. godine.
Zakon i Ustav idu po onoj narodnoj "Ko u klin, ko u ploču". Nije mi jasno zašto vi koji ste obnašali vlast punih osam godina niste doneli evropske, pravosudne zakone.
Da krenemo od Ustava Srbije iz 2006. godine. U članu 143, koji govori o vrstama sudova, istaknuto je da sudska vlast u Republici Srbiji pripada sudovima opšte i posebne nadležnosti, bez isticanja imena tih sudova. Imenski se ističe samo Vrhovni kasacioni sud kao najviši sud u Republici Srbiji.
Zašto se toliko škrtarilo na riječima jer mi nije jasno jer se radi o samo par naziva sudova? Odredbe Ustava o sudovima su nedorečene, skromne i što je najgore one su i dan-danas, posle dvije godine, u dobroj meri pravno provizorne.
Naime, propisano je formiranje Vrhovnog kasacionog suda. Koliko je meni poznato danas postoji samo Vrhovni sud Srbije koji silom prilika, pošto ne postoji drugostepena sudska distanca, ne postoji apelacioni sud, obavlja sudeću i ništeću funkciju presuđivanja. Zbog toga je normalno Vrhovni sud Srbije zatrpan brojnim neriješenim predmetima.
Po Ustavu dakle nije posebno apostrofirano formiranje okružnih i apelacionih sudova, niti upravnog suda. Zakon o sudovima iz 2001. godine u mnogo većoj meri je odustao da poštuje tradicionalnu državno-pravnu istoriju Kraljevine Srbije i Kraljevine Jugoslavije, jer navodi potrebu osnivanja okružnih apelacionih sudova, upravnog suda i Vrhovnog suda Srbije.
Zakon iz 2001. o sudovima uopšte ne pominje vrhovni kasacioni sud, a i zašto bi kad postoji apelacioni sud kao vrhovna sudeća vlast. Njime je zadovoljena i nužna, neophodna trostepenost suđenja, kao demokratska tekovina evropskog pravnog modernizma. Dakle, po meni, Srbija bi trebalo u potpunosti da sačuva svoju bogatu pravosudnu tradiciju čuvanjem sudskih institucija koje su utemeljene pre više od 160 godina.
Da podsetim, Vrhovni sud je osnovan daleke 1846. godine. Godine 1855. on menja ime u Vrhovni kasacioni sud. Pošto su onovremeni pravni eksperti, pisci zakona, uvidjeli da je to pomalo rogobatan naziv, 1858. godine obnarodovan je Zakon o Kasacionom sudu koji je obnašao trećestepenu sudsku funkciju. Dakle, naziv vrhovni je bio suvišan, pošto je vrhovnu sudeću vlast vršio apelacioni sud, koji je osnovan daleke 1840. godine.
Srbija je normalno imala i upravni sud, koji je osnovan takođe 1840. godine. Svi navedeni sudovi djelovali su do 1945, kada se ukidaju od strane jugoslavenskih komunističkih vlasti. Poznato je da je apelacioni sud ukinut negde u septembru 1945. godine. Državni savjet je ukinut takođe te godine i umesto njega su formirani upravni sudovi.
Kasacioni sud je ukinut, a umjesto njega je formiran Vrhovni sud Srbije kao drugostepena sudska distanca.
Dakle, nestala je tekovine Kraljevine Srbije i Kraljevine Jugoslavije o trostepenosti sudskog postupka. Nažalost, tako je bilo i u postbrozovoj miloševićevskoj eri, ali i u današnjoj petooktobarskoj demokratiji. Dakle, de jure predviđeno je obnavljanje sudske srpske tradicije, ali de fakto i dalje imamo nedemokratski dvostepeni sistem suđenja bez potpune sudske mreže.
Zakon, dakle, predviđa osnivanje apelacionih sudova i upravnog suda, ali ti sudovi, kao što sam rekao, naprosto ne postoje. Međutim, Vladinim budžetlijama to ne smeta, već upravo nerazumno traže novce za nepostojeće virtuelne sudove. Tvorci ovog dodatnog budžeta uopšte se ne osvrću na opravdani amandman gospođe Judite Popović iz LDP-a, ne prihvataju ovaj amandman, iako je u obrazloženju amandmana istaknuto da su novci određeni za nepostojeće sudove.
Koleginica Judita Popović na kraju logično predlaže da se novčana sredstva namenjena nepostojećim apelacionim sudovima i upravnom sudu namijene za troškove vezane za osnivanje budućih apelacionih sudova. Istina, u obrazloženju amandmana Vlada ističe, citiram - mogućnost izvršavanja aproprijacija kako bi se stvorili uslovi za početak rada ovih sudova.
U Predlogu zakona trebalo je dakle napisati da se traže sredstva za osnivanje novih sudova, a ne da se traže pare za plate zaposlenih, doprinose i drugo, pošto zaposlenih nema. Dakle, ovo je jedna čista virtuelna kategorija.
Na kraju, dakle, ja sam za obnovu srpske pravosudne tradicije, obnavljanje apelacionih sudova, upravnog suda. Da podsetim na Zakon o Skupštini iz 1858. godine, koji ovih dana proslavljamo kao jubilej. Zanimljivo je da u tom zakonu, u prvom paragrafu piše - Skupština narodna se sastoji iz narodnih poslanika, prezidenta Kasacionog suda, dva prezidenta apelacionih sudova itd. Dakle, Skupštinama su i u to vreme prisustvovali predstavnici visokih srpskih sudova. Nažalost, takvi sudovi danas uopšte ne postoje.
Na kraju, jedna intervencija vezano za skupštinski život. Mi smo već iz neznanja proslavili 150-godišnjicu prvog zakona 28. oktobra 2008. godine. Skupštinski zakon je stvarno datiran na 28. oktobar 1858. godine, međutim, on je datiran po starom Julijanskom kalendaru. Dakle, pravi datum promovisanja prvog zakona o skupštini je 9. novembar po Gregorijanskom kalendaru.
Dakle, mi bi trebalo 9. novembra proslaviti taj dan. Dobro, mi smo ga jednom proslavili, imali smo dobar koktel, sad imamo šansu za još jedan koktel. Hvala.