Hvala, poštovana predsednice.
Poštovane poslanice i poslanici, dame i gospodo pravo mi je zadovoljstvo što imam priliku da vam danas obrazložim još jedan sistemski i dugo očekivani zakon – Predlog zakona o zaposlenima u autonomnim pokrajinama i jedinicama lokalne samouprave.
Cilj ovog zakona je, pre svega, da stvori uslove da se izvorni i povereni poslovi u jedinicama lokalne samouprave i autonomnim pokrajinama obavljaju na stručan, nepristrasan, politički neutralan način, a naročito da se do poslova dolazi da se oni obavljaju etično. Jednom rečju, cilj ovog zakona je profesionalizacija i depolitizacija uprave na lokalnom i pokrajinskom nivou. Time bi se, naravno, postigla i veća delotvornost, funkcionalnost i efikasnost ovih uprava.
Dame i gospodo, nemam iluzija, za profesionalizaciju zaposlenih u državi usvajanje jednog zakona nije dovoljno. Ipak, radi se o neophodnom prvom koraku. Zakonom se postavljaju striktna pravila o uslovima koji moraju biti zadovoljeni da bi neko mogao da postane službenik, tj. profesionalac u upravi, kao i procesu kojim se ti uslovi proveravaju i održavaju.
Ovaj prvi korak je politički težak, toliko da je odlagan mnogo puta u prethodnim godinama, čak i onda kad je sličnim oblicima ovakav zakon već bio pripremljen. Zapravo, na uređivanje zapošljavanja u jedinicama lokalnih samouprava i pokrajinama, čeka se već 25 godina. Još od 1991. godine, na radno-pravni položaj ovih zaposlenih, shodno se primenjuje Zakon o radnim odnosima, u državnim organima, koji nije ni pisan za potrebe lokalnog nivoa.
Svih ovih 25 godina, zakon koji je pisan za državne organe, primenjuje se shodno, čak i sada kada je njegova osnovna svrha prevaziđena još 2006. godine, primenom mnogo modernijeg i funkcionalnijeg zakona, donetog za državne organe, Zakona o državnim službenicima i nameštenicima.
Zakon koji vam danas predstavljam pandam je tom zakonu, koji se primenjuje na republičkom nivou, samo što dalje unapređuje i upotpunjava njegova rešenja. Na novom zakonu, kojim bi se profesionalizovala lokalna uprava, radi se zapravo aktivno još od 2009. godine i jedna ranije manje ambiciozna verzija ovog zakona bila je već u Skupštini 2012. godine, ali nije razmatrana, pre nego što je ta Skupština raspuštena.
Dakle, pored toga što se mora doneti zakon, a kao što rekoh, ni to nije lako, za profesionalizaciju uprave potrebno je još ozbiljno ulaganje i razvijanje kapaciteta da se on u potpunosti i dosledno primeni. Potrebno je uspostaviti kapacitet države da ulaže u i da razvija i upravlja svojim kadrovima, a u suprotnom, ovakav zakon može se pretvoriti i u svoju suprotnost, u zaštitu zaposlenih čiji rad i kvalitet ne odgovara nužno potrebama dobrog obavljanja poslova.
Ovaj zakon zato prate odgovarajuće pripreme za njegovu primenu i o tim pripremama ću govoriti na kraju svog izlaganja.
Osnovna rešenja na kojima se zasniva ovaj zakon su, prvo, da uređuje sva relevantna pitanja, kako na lokalnom, tako i na pokrajinskom nivou, kao i shodnu primenu u gradskim opštinama, da određuje radno-pravni položaj i svih lica koja iz radnog odnosa obavljaju prava, dužnosti i odgovornosti pokrajine i jedinice lokalne samouprave, a to znači da se zakon odnosi na službenike, službenici su jedini profesionalci, na nameštenike i na funkcionere, da uspostavlja unapređen i funkcionalan službenički sistem po ugledu na službenički sistem na državnom nivou, kao što sam već pomenula, kao i da podstiče i unapređuje funkciju upravljanja ljudskim resursima, a posebno usavršavanje zaposlenih.
Načela službeničkog sistema koji se ovde uspostavlja, zasnovana su na standardima, prihvaćenim u savremenim društvima, naročito u evropskom administrativnom prostoru. Reč je, pre svega, o tome da se utvrđuje transparentni konkursni postupak, da se proširuje i definišu kriterijumi za zaposlenje, da se adekvatnijim uređenjem sistematike zvanja, takođe bolje definišu poslovi, da se razvijaju mogućnosti za napredovanje u karijeri, praćenjem i vrednovanjem rezultata rada i stručnim usavršavanjem.
Ovome treba dodati još i potrebu za uvođenjem savremenih mehanizama, dobrog rukovođenja kroz posebno uređivanje položaja prava i dužnosti službenika na položaju. Službenici na položaju su rukovodioci, da tako kažemo jednostavnijim jezikom.
Ovaj zakon se primenjuje na zaposlene u organima, kao i u stručnim službama i posebnim organizacijama, ali i na druge raznolike oblike, koji obavljaju poslove uprave na lokalnom i pokrajinskom nivou, direkcije, službe, kancelarije, centri.
Zbog toga se zakon ne primenjuje i tako se to navodi na privredna društva, preduzeća, ustanove, javne agencije, fondove i fondacije, jer njihova priroda ne odgovara poslovima uprave u ovom smislu.
Poslodavac, zaposlenima koji pokriva ovaj zakon je AP ili jedinica lokalne samouprave. Ona ima ovlašćenje i obavezu da vrši prava i dužnosti poslodavca za funkcionere, to čini Skupština, odnosno neko njeno radno telo, a za službenike na položaju, to čini pokrajinska Vlada, ili opštinsko ili gradsko veće, a za službenike na položaju, oni vrše funkciju poslodavca za službenike i nameštenike.
Zakon se odnosi na one funkcionere, izabrana, imenovana i postavljena lica, osim službenika na položaju, koji prema posebnom propisu imaju obavezu ili koriste mogućnost da zasnuju radni odnos, odnosno da vrše funkcije iz radnog odnosa.
Na primer, to je predsednik opštine ili gradonačelnik i njihovi zamenici, imaju obavezu, a predsednik skupštine i članovi opštinskog gradskog veća imaju mogućnost da zasnuju radni odnos.
Zakon ne unosi posebne novine u pogledu osnova za prestanak funkcija i prava po prestanku funkcije, tako da je ovim zakonom predviđena mogućnost da se prima naknada plate u trajanju od tri meseca, po prestanku funkcije.
Radna mesta službenika, dele se na službenike na položaju i službenike koji rade na izvršilačkim radnim mestima. Pravilnikom o unutrašnjem uređenju i sistematizaciji radnih mesta, uređuju se opisi radnih mesta, broj izvršilaca i uslovi za rad na tim radnim mestima, a Vlada će uredbom posebno urediti kriterijume za razvrstavanje radnih mesta i merila za opis radnih mesta službenika, pri čemu će se voditi računa o poznavanju jezika i pisama nacionalnih manjina, kao posebnog uslova za obavljanje poslova na onim radnim mestima, koja su od značaja za ostvarivanja prava građana, na službenu upotrebu jezika i pisama nacionalnih manjina.
U Autonomnoj Pokrajini Vojvodina radna mesta koja postaju položaji su sledeća – podsekretar Pokrajinskog sekretarijata, pomoćnik sekretara u Pokrajinskom sekretarijatu, pomoćnik direktora Pokrajinske posebne upravne organizacije, direktor i pomoćnik direktora službe i uprave koju osniva Pokrajinska vlada i pomoćnik sekretara Pokrajinske vlade.
U jedinicama lokalne samouprave i gradskim opštinama, radna mesta koja postaju položaji su načelnik opštinske ili gradske uprave, odnosno načelnik uprave gradske opštine i njihovi zamenici.
U gradu Beogradu, ukoliko je gradska uprava organizovana kao jedinstven organ, položaji su radni mesta načelnika gradske uprave grada, njegovih zamenika, sekretar Sekretarijata gradske uprave grada Beograda i podsekretar Sekretarijata.
Da bi se obezbedio jedan od bitnijih uslova za uspostavljanje profesionalne i depolatizovane uprave, zakon na detaljan način uređuje sva pitanja koja se odnose na konkursni postupak i uslove za postavljanje službenika na položaje na period od pet godina.
Njegova ovlašćenja i dužnosti, osnove za prestanak rada na položaju i posledice prestanka rada na položaju u slučaju da nema službenika na položaju ili da nije u mogućnosti da obavlja duže svoju dužnost od 30 dana, može se postaviti vršilac dužnosti službenika na položaju iz reda službenika koji ispunjavaju te potrebne uslove.
Zakon uređuje i sistem zvanja na izvršilačkim radnim mestima, kao i osnovne uslove za obavljanje poslova u svakom od zvanja. Ova zvanja su samostalni savetnik, savetnik, mlađi savetnik, saradnik i mlađi saradnik i viši referent, referent, mlađi referent, za koje je potrebno srednje stručno obrazovanje.
Među savetničkim zvanjima postoji jedno zvanje manje u odnosu na državni nivo, to je viši savetnik, a imajući u vidu da je skoro polovina zaposlenih u svim jedinicama lokalne samouprave sa srednjim obrazovanjem, predviđeno je finije razlikovanje zaposlenih sa srednjom stručnom spremom, nego što je to na republičkom nivou, te se uvodi to zvanje višeg referenta, kojeg na državnom nivou nema.
Zbog nepovoljne kadrovske strukture, u prelaznim odredbama zakona je predviđen izuzetak, tako što se na period od najviše četiri godine može rasporediti u zvanje mlađi savetnik i mlađi saradnik zaposleni koji ima jedan stepen niže obrazovanje od zahtevanog, ako je prethodno radio najmanje pet, odnosno četiri godine u istoj upravi. To nam daje vremena da gradimo dalje kadrovski kapacitet lokalnih samouprava, do zadovoljavanja standarda koje postavlja zakon.
Zakon predviđa donošenje kadrovskog plana koji donosi Skupština, zajedno sa odlukom o budžetu za narednu godinu. Ovo predstavlja još jedan primer unapređenja upravljanja i planiranja ljudskih resursa, jer se u kadrovskom planu prikazuju potrebe za zaposlenima u broju i strukturi, kao i broj potrebnih pripravnika, ali i zaposlenih na određeno vreme na radnim mestima u kabinetu izabranog lica.
Zakon posebnu pažnju posvećuje postupku popunjavanja radnog mesta, kao i regulisanju internog i javnog konkursa, s tim da će Vlada uredbom još detaljnije urediti ovaj postupak i druga pitanja od značaja za sprovođenje konkursa. Posebno je regulisan postupak sprovođenja javnog konkursa za postavljanje službenika na položaju, jer je to jedini način za postavljanje na položaj.
Ove odredbe oslikavaju nameru da se konkursni postupak maksimalno objektivizuje kako bi se zapošljavali najbolji kandidati.
Od naročitog interesa je i to što zakon uvodi osnov za uspostavljanje jedinstvenog sistema stručnog usavršavanja službenika za Srbiju. Samo sistematičnim i posvećenim naporom i ulaganjem u razvoj kadrova, moći ćemo da prevaziđemo slabosti u radu jedinica lokalne samouprave, koje proizilaze pre svega iz nedovoljnih kadrovskih kapaciteta.
Predviđeno je da se razviju programi, obuka u svim oblastima delovanja jedinica lokalnih samouprava, a koji će se finansirati kako iz republičkog, tako i iz lokalnih budžeta.
Potrebe za stručnim usavršavanjem, kao i obavezne elemente programa predlagaće novi savet za stručno usavršavanje. On će i utvrđivati uslove za akreditaciju realizatora programa obuke i pratiti njihove efekte.
Savet se uspostavlja na paritetnom principu sa četiri člana koje imenuje Vlada i četiri člana koji su predstavnici na predlog stalne konferencije gradova i opština.
Resorna ministarstva predlažu opšte programe stručnog usavršavanja u oblastima iz njihovog delokruga, a posebne programe predlažu jedinice lokalne samouprave u skladu sa svojim specifičnim potrebama.
Zakon posebno ističe i navodi poslove upravljanja ljudskim resursima, a među njima su najznačajniji – priprema predloga kadrovskog plana, organizacija stručnog usavršavanja službenika, procena efekata sprovedenih obuka, analiza potreba za obukom i dodatnim obrazovanjem svakog službenika, pripremu predloga godišnjeg programa stručnog usavršavanja službenika i analizu rezultata i praćenja efekata ocenjivanja službenika.
U okviru kadrovske evidencije, bitno je da kažemo i to, predviđa se upisivanje podataka o maternjem jeziku zaposlenog, jeziku na kom je stečeno potrebno obrazovanje, kao i podatak o nacionalnoj pripadnosti.
Ovi podaci o maternjem jeziku i nacionalnoj pripadnosti upisuju se u kadrovsku evidenciju isključivo uz pismenu saglasnost zaposlenog i bez obaveze izjašnjavanja zaposlenog.
Za jedan od najznačajnijih elemenata službeničkog sistema, ocenjivanje i napredovanje, zakon predviđa primenu propisa kojim se uređuju ova pitanja za državne službenike, znači na državnom nivou.
Ovakvo rešenje je predviđeno ne zato što je ocenjivanje državnih službenika idealno, već baš zato što se u skoroj budućnosti očekuje njegovo usavršavanje na osnovu dosadašnjih iskustava, te da bi omogućili automatsku primenu te najbolje prakse i na lokalnom nivou.
Zakon daje odgovor na pitanje – ko sprovodi ocenjivanje? Službenika ocenjuje rukovodilac pokrajinskog organa, odnosno načelnik uprave na lokalnom nivou na osnovu predloga neposrednog rukovodioca. Službenika na položaju u pokrajini ocenjuje funkcioner koji rukovodi organom, a na lokalnom nivou načelnika uprave i zamenika načelnika ocenjuje gradonačelnik, odnosno predsednik opštine.
Posebno detaljno je uređeno pitanje disciplinske odgovornosti, disciplinskog postupka i vrste povreda dužnosti službenika. Zadržana je podela na lakše i teže povrede dužnosti, s tim da je predviđeno da za teže povrede dužnosti disciplinski postupak obavezno sprovodi disciplinska komisija.
Pored disciplinske odgovornosti, posebno su regulisani osnovi za prestanak radnog odnosa, koje ne može biti arbitrarno, a među kojima je predviđen i prestanak radnog odnosa po sprovedenoj preporuci za razrešenje koje izrekne Agencija za borbu protiv korupcije.
Kao posebnu novinu, zakon predviđa uspostavljanje žalbene komisije koja odlučuje po žalbama službenika, ali i učesnika na internom ili javnom konkursu. Žalbenu komisiju obrazuje opštinsko, gradsko, odnosno gradsko veće, a dve ili više jedinica lokalne samouprave mogu zajednički da obrazuju žalbenu komisiju.
Zakonom se uvode i novčane kazne za prekršaje u rasponu od 50 do 150 hiljada dinara, uglavnom za službenika na položaju ako se ne pridržava nekih od ključnih odredaba ovog zakona.
Priprema ovog zakona je sprovedena kroz dugotrajan i širok konsultativni proces, pre svega sa jedinicama lokalne samouprave kroz organizovanje okruglih stolova, radionica i kontinuiranom neposrednom saradnjom sa stalnom konferencijom gradova i opština.
Kao što sam rekla na početku ovog izlaganja, za profesionalizaciju uprave nije dovoljno doneti zakon. Čak i sprovođenje samo njegovog slova zahteva pripreme i prilagođavanje.
Ali, ako želimo da se ostvari njegova namera da se pomoću njega izgradi delotvornija, funkcionalnija i efikasnija uprava, potrebna su i dugogodišnja ulaganja u izgradnju sistema kojim može sa jedne strane da kontinuirano unapređuje kadrovske kapacitete, a sa druge strane, da vrši njihovu proveru.
Iz ovih razloga, za početak, predviđeno je da početak primene bude od 1. decembra 2016. godine. Iz ovoga su uzete upravo samo one odredbe koje su neophodne da se pripremi sistem stručnog usavršavanja i upravljanja ljudskim resursima, kao i uspostavljanje žalbenih komisija i koje se primenjuju čim zakon stupi na snagu.
U ovom periodu ćemo se osloniti na podršku za implementaciju zakona, koju smo blagovremeno pripremili sa partnerima iz EU, Saveta Evrope, sa Stalnom konferencijom gradova i opština, a koje će nam omogućiti pripremu modela svih potrebnih akata koji su potrebni jedinicama lokalne samouprave da sprovedu ovaj zakon, zatim, pripremu četiri programa obuke, aktivnosti za uspostavljanje modernog sistema upravljanja ljudskim resursima, veći broj zajedničkih radionica i neposredan rad u najmanje 20 jedinica lokalnih samouprava, koje će da budu kao piloti za sve samouprave i još puno toga.
Poštovane poslanice i poslanici, uverena sam da je ovakav zakon, njegova sistematična priprema i njegovo sistematično sprovođenje kroz posvećeni rad, jedini način da obezbedimo uspeh svih jedinica lokalnih samouprava u naporu da bolje odgovore na potrebe svojih građana, a naročito i da se pripreme na one zadatke koji ih čekaju neposredno sada pred njima u procesu pristupanja Republike Srbije EU.
Zbog svega ovoga, pozivam vas da ovaj zakonski projekat podržite. Hvala.