Hvala. Pozdravljam predsednicu Narodne skupštine.
Uvažena predsedavajuća, dame i gospodo narodni poslanici, na početku rasprave u načelu dozvolite mi da dam nekoliko uvodnih napomena u vezi sa Predlogom zakona o izmenama i dopunama Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina.
Nacionalni saveti nacionalnih manjina su ustavna kategorija i instrument kulturne autonomije nacionalnih manjina. Prema Ustavu Republike Srbije pripadnici nacionalnih manjina radi ostvarivanja prava na samoupravu u kulturi, obrazovanju, obaveštavanju i službenoj upotrebi jezika i pisma mogu izabrati nacionalne savete. Ova prava pripadnika nacionalnih manjina garantovana Ustavom ostvaruju se u skladu sa Zakonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina koji uređuje široku i raznorodnu materiju, počev od izbora za nacionalne savete, nadležnosti nacionalnih saveta, vođenja posebnih biračkih spiskova nacionalnih manjina i drugo.
U cilju rešavanja problema koji su se javili u radu i funkcionisanju pojedinih nacionalnih saveta nacionalnih manjina Ministarstvo je formiralo posebnu Radnu grupu koja je izradila Nacrt ovog zakona, imajući u vidu preporuke nezavisnih državnih organa. Napominjem da su i predstavnici nacionalnih saveta bili članovi ove radne grupe. U decembru 2013. godine, posle skoro pola godine i više rada na ovom nacrtu, održana je javna rasprava uz učešće relevantnih organa državne uprave, nezavisnih državnih institucija, nacionalnih saveta, civilnog sektora, kao i međunarodnih organizacija. Nakon održane rasprave primedbe i sugestije su razmotrene i implementirane u predlogu ovog zakona koji vidite danas pred vama.
Svrha Predloga zakona jeste pre svega da ukloni slabosti važećeg zakona i time dosledno i jasno uredi materiju nacionalnih saveta nacionalnih manjina. Precizno se uređuju pojmovi od kojih zavisi rad nacionalnih saveta, kao što su: konstituisanje nacionalnog saveta, mandatni period nacionalnog saveta, ovlašćenja nacionalnog saveta od isteka mandatnog perioda do konstituisanja novog saziva nacionalnog saveta, raspuštanje nacionalnog saveta, kako i kada se održavaju redovni, a kada i kako vanredni izbori za članove nacionalnog saveta, upis i brisanje nacionalnih saveta iz Registra nacionalnih saveta i tome slično.
Garantuje se upravno-sudska zaštita protiv svih akata koje državna uprava, ministarstvo donese u primeni zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, što se u važećem zakonu nije jasno regulisalo. Vrhovni organ za sprovođenje neposrednih izbora za nacionalni savet postaje RIK, a za sprovođenje izbora putem elektorske skupštine to postaje odbor od tri člana koje imenuje RIK. Takođe se jasno razgraničava kada se članovi nacionalnog saveta biraju neposredno, a kada na elektorskoj skupštini.
Neposredni redovni izbori za članove nacionalnih saveta održavaju se ako je 24 časa pre raspisivanja izbora u poseban birački spisak nacionalne manjine upisano više od 40% od broja pripadnika nacionalne manjine prema poslednjem popisu stanovništva, a ako to nije slučaj, održavaju se redovni izbori putem elektorske skupštine. Svi redovni izbori održavaju se istog dana, a ministar koji je jedini ovlašćen da raspiše izbore donosi odluku o raspisivanju redovnih izbora najranije 120, a najkasnije 90 dana pre isteka mandata nacionalnog saveta koji je poslednji konstituisan. Važeći zakon ne poznaje vanredne izbore za članove nacionalnog saveta.
Prema Predlogu zakona do vanrednih izbora potencijalno dolazi kada nacionalni savet bude raspušten pre isteka njegovog mandatnog perioda potencijalno, jer se vanredni izbori ne održavaju uvek kada nacionalni savet bude raspušten. Oni se najpre ne održavaju kada raspuštanje nacionalnog saveta povlači brisanje nacionalnog saveta iz Registra, ali ni ako je do isteka mandata raspuštenog nacionalnog saveta ostalo manje od godinu dana. U ovom poslednjem slučaju izbori za novi saziv nacionalnog saveta održavaju se istovremeno kada i redovni izbori za ostale nacionalne savete. Vanredni izbori za članove nacionalnog saveta uvek se odvijaju preko elektorske skupštine, pa i kada je saziv nacionalnog saveta koji je raspušten izabran na neposrednim izborima.
Mandat novog saziva nacionalnog saveta koji dolazi umesto raspuštenog traje dok ne istekne mandat saziva koji je raspušten.
Nacionalni savet konstituisanje. Kada se potvrde mandati svih članova nacionalnog saveta, što je od značaja za pravnu sigurnost, budući da važeći zakon nije precizno rešio konstituisanje nacionalnog saveta. Mandat nacionalnog saveta počinje da teče od konstituisanja i traje četiri godine. Moguća nepodudarnost između isteka mandata postojećeg saziva nacionalnog saveta i konstituisanja novog saziva nacionalnog saveta iziskivala je normu po kojoj nacionalni savet kome je istekao mandat nastavlja sa radom do konstituisanja novog saziva, obavlja tekuće i neodložne poslove iz nadležnosti nacionalnog saveta i time se garantuje kontinuitet rada nacionalnog saveta.
Raspuštanje nacionalnog saveta dovodi do obrazovanja privremenog organa upravljanja nacionalnog saveta i po važećem zakonu, to nije novina. Važeći zakon ne ograničava trajanje mandata privremenog organa upravljanja, pa on deluje sve dok se ne konstituiše novi nacionalni savet posle izbora.
Predlog zakona koji je pred vama predviđa istovremeno obavezu ministra da nove vanredne izbore za nacionalni savet raspiše u roku od 60 dana od raspuštanja nacionalnog saveta i tako da se održe u roku od 45 dana od dana raspisivanja izbora. Po okončanju vanrednih izbora konstituiše se novi saziv nacionalnog saveta čiji mandat traje koliko bi još trajao mandat raspuštenog nacionalnog saveta.
Time privremeni organ upravljanja zaista postaje privremen. Izuzetak postoji kad je do isteka mandatnog perioda raspuštenog nacionalnog saveta ostalo manje od jedne godine. Onda se ne raspisuju vanredni izbori, već ostatak mandata vrši privremeni organ upravljanja.
Nova zakonska rešenja, po kojima vanredni izbori sužavaju period delovanja privremenog organa upravljanja, omogućavaju da se prava pripadnika nacionalne manjine na nacionalni savet doslednije i trajnije ostvaruju nego do sada.
Iz nacionalnog saveta proizilaze svi organi kojima nacionalna manjina ostvaruje nadležnosti. To su predsednik nacionalnog saveta, odbori nacionalnog saveta i ostala radna tela nacionalnog saveta. Predlog zakona uvodi i izvršni odbor. Njega bira nacionalni savet na predlog predsednika nacionalnog saveta većinom glasova svih članova nacionalnog saveta.
Nadležnosti i broj članova izvršnog odbora uređuju se statutom nacionalnog saveta. Predlog zakona predviđa samo jednu, ali bitnu nadležnost izvršnog odbora. Nacionalni savet može izvršnom odboru poveriti odlučivanje o pojedinim, dakle ne svim, pitanjima iz nadležnosti nacionalnog saveta. Oni objektivno nisu u mogućnosti da u kratkom roku koji se pred njih često postavlja donesu odluke koje su bitne za ostvarenje prava nacionalne manjine.
Sada bi posle prenošenja nadležnosti sa nacionalnog saveta na izvršni odbor trebalo da se dobije na brzini odlučivanja uvek kada kratak rok ili neki drugi razlozi onemogućavaju blagovremeno sazivanje sednice nacionalnog saveta. Istovremeno, otvorilo se pitanje prirode odluka koje tako donese izvršni odbor. To i dalje ostaju odluke nacionalnog saveta, što se izražava normom prema kojoj nacionalni savet na prvoj narednoj sednici odlučuje o tome da li će potvrditi odluke koje je izvršni odbor doneo između dve sednice nacionalnog saveta ili neće.
Predlog zakona predviđa mogućnost obustavljanja izbora za članove nacionalnog saveta. Obustavljanje izbora ima za posledicu raspuštanje nacionalnog saveta, koje potom dovodi do brisanja nacionalnog saveta iz registra. U srži svih razloga za obustavljanje izbora leži samo i isključivo nedovoljno interesovanja izraženo od strane pripadnika nacionalne manjine za izbor članova nacionalnog saveta. Na primer, izbori se obustavljaju ako elektorska skupština ne može da se održi jer nije potvrđen najmanji potrebni broj elektora, izbori se obustavljaju i ako skupštini ne prisustvuje najmanji potreban broj elektora čije su prijave potvrđene itd, da ne nabrajam sve mogućnosti.
Razume se, do raspuštanja nacionalnog saveta dolazi kada postojeći saziv nacionalnog savet još uvek radi, čekajući da ga zameni novi. Na istim postavkama, istom zakonodavnom motivu zasniva se još jedan nov razlog za raspuštanje nacionalnih saveta, i to kada je broj članova nacionalnog saveta pao ispod polovine od broja članova koje nacionalni saveti moraju da imaju.
Do pada broja članova saveta ispod polovine dolazi samo ako postojeće proglašene izborne liste ne omogućavaju da se prestali mandat člana saveta zameni mandatom novog člana saveta. Novi mandat se dodeljuje sa odgovarajuće proglašene izborne liste. Nacionalni savet u tom slučaju ne može da donosi bitne odluke jer za to nema potreban broj članova. Kao što se vidi, i ovde je reč o nedovoljnoj zainteresovanosti pripadnika nacionalne manjine ili članova saveta, ali sada za rad postojećeg nacionalnog saveta.
Uslov za stvaranje nacionalnog saveta i time ostvarivanje njegovih nadležnosti i organa koji iz njega proizilaze jeste upis pripadnika manjine u poseban birački spisak nacionalne manjine. Postojanje posebnog biračkog spiska i upis pojedinačnog pripadnika nacionalne manjine u poseban birački spisak zasnivaju se na načelu dobrovoljnosti. Poseban birački spisak nacionalne manjine osniva se isključivo na zahtev pripadnika nacionalne manjine o kome odlučuje ministarstvo.
Uslovi za osnivanje posebnog biračkog spiska jesu liberalni. Odlučivanje o zahtevu za osnivanje posebnog biračkog spiska na neki način predstavlja i priznavanje statusa nacionalne manjine. Zahtev za osnivanje posebnog biračkog spiska mora da podrži najmanje 5% punoletnih pripadnika nacionalne manjine prema poslednjem popisu stanovništva, s tim što njihov broj ne može da bude manji od 300. Oslonac na kome se zasniva stvaranje nacionalnog saveta jesu prema tome rezultati popisa stanovništva.
Drugo, svojevremeno izražavanje pripadnosti nacionalnoj manjini jeste pismena izjava kojom se izražava podrška stvaranju biračkog spiska. Pored uslova koji se tiče broja potpisa kojim se podržava stvaranje posebnog biračkog spiska, potrebno je da se ispuni još jedan uslov, da je u konkretnom slučaju reč o nacionalnoj manjini.
Pojam nacionalne manjine određuje Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, prema kome je nacionalna manjina u smislu ovog zakona svaka grupa državljana SRJ, ovo je zakon iz tog vremena, koja je po brojnosti dovoljno reprezentativna iako predstavlja manjinu na teritoriji Republike i pripada nekoj od grupa stanovništva koje su u dugotrajnoj i čvrstoj vezi sa teritorijom Republike i poseduje obeležja kao što su jezik, kultura, nacionalna ili etnička pripadnost, poreklo ili veroispovest, po kojima se razlikuje od većine stanovništva i čiji se pripadnici odlikuju brigom da zajedno održavaju svoj zajednički identitet, uključujući kulturu, tradiciju, jezik ili religiju.
Protiv rešenja ministarstva kojim se odlučuje o tome da li se obrazuje poseban birački spisak dozvoljena je upravno-sudska zaštita. Podrazumeva se da se norme o obrazovanju posebnog biračkog spiska primenjuju samo na one nacionalne manjine koje na dan stupanja novog zakona na snagu nemaju obrazovan poseban birački spisak, ali je to ipak izričito propisano.
Želim još da ukažem na kraju da odredbe Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina, za koje je Ustavni sud na sednici održanoj 16. januara 2014. godine utvrdio da nisu u saglasnosti sa Ustavom, nisu predmet ovog predloga zakona. Kao što je premijer u svom ekspozeu izneo, u narednom periodu pristupiće se izmenama i dopunama koje će imati za cilj da se predloži ovom cenjenom domu zakon koji će regulisati prava nacionalnih manjina u domenu ostvarivanja njihove kulturne autonomije, a koji će biti u saglasnosti sa najvišim pravnim aktom.
Potreba da se ovaj zakon donese i to po hitnom postupku, a da se ne razmatraju i odredbe za koje je Ustavni sud utvrdio da su neustavne, proizilazi iz činjenice da je postojećim zakonom, a i predloženim izmenama utvrđena obaveza sprovođenja izbora u 2014. godini. Donošenjem ovog zakona omogućilo bi se nesmetano sprovođenje izbora nacionalnih saveta nacionalnih manjina i njihovo konstituisanje.
Na kraju ovog uvodnog izlaganja dozvolite mi da vam se zahvalim na pažnji i izrazim nadu da će, posle rasprave u načelu i u pojedinostima, predloženi zakon biti usvojen, čime će se stvoriti uslovi za značajna unapređenja u postupku izbora za nacionalne savete nacionalnih manjina i radu njihovih organa. Hvala.