Pred vama se nalazi osam odabranih analiza koje su za Otvoreni parlament napisali eksperti okupljeni oko organizacije Partneri Srbija, a koje ilustruju kako je u 2021. godini izgledao proces promene Ustava i donošenja zakona, sa posebnim osvrtom na ulogu Narodne skupštine kao centralne institucije i nosioca ustavotvorne i zakonodavne vlasti u Republici Srbiji. 

Ovim analizama, kao i samim odabirom tema kojima se bavimo, želeli smo da napravimo kratak i ilustrativan pregled uočenih slabosti koje opterećuju proces donošenja zakona u Srbiji i funkcionisanje Narodne skupštine, a koje su posledica opšteg opadanja demokratskih kapaciteta i urušavanja institucija. 

Slabosti u procesu izrade predloga zakona, dakle pre njegovog ulaska u skupštinsku proceduru, su evidentne. Vlada, kao ubedjivo najčešći inicijator predloga zakona, nije zainteresovana za suštinsko učešće civilnog sektora i građana – iako će nastojati da održi privid da jeste. Otuda će ministarstva povremeno hteti da uključe eksperte i predstavnike (nekada pažljivo odabranih) organizacija civilnog društva u radne grupe i formalno će organizovati javne rasprave. Ali čitav proces, kako analize pokazuju, karakteriše izuzetno nizak nivo transparentnosti i međusobnog poverenja. 

Tako se propisi koji uređuju ovu oblast najčešće poštuju samo delimično. Česte su izuzetno štetne prakse poput netransparentnog formiranja i aktivnosti radnih grupa za izradu zakona. Radne grupe su formirane bez obaveštavanja javnosti, pružanja informacija o članovima i kriterijumima za njihov izbor, a često su oskudne informacije i o zadacima radne grupe, koliko puta su se sastale, do kakvih zaključaka se došlo na tim sastancima i slično. 

U analizama je uočeno i sistematsko neadekvatno organizovanje javnih rasprava, usled čega one ne ispunjavaju svoju osnovnu funkciju. Pored slučajeva zakonski neutemeljenog potpunog isključivanja javnosti tako što se javna rasprava ne organizuje - a koji je analiziran u slučaju usvajanja Zakona o izmenama i dopunama Zakona o vodama, češći su nedostaci poput      ignorisanja komentara za unapređenje teksta zakona iznetih na raspravama, kao i nedavanja nikakvog povratnog obaveštenja pojedincima/organizacijama koji su poslali predloge. Rasprave su često organizovane u izuzetno kratkom roku, a prisutna je i praksa da finalni tekst zakona  sadrži rešenja koja se nisu nalazila u tekstu koji je bio na javnoj raspravi. 

Ovakvo postupanje izvršne vlasti nepovratno šteti poverenju građana i zainteresovane javnosti u usvojena rešenja i u mogućnost sopstvenog uticaja na kreiranje javnih politika. Takođe, ono vodi usvajanju nedovoljno kvalitetnih zakonskih rešenja, daljem zatvaranju javnih institucija, te manjku osetljivosti za realne potrebe građana. 

Ipak, čini se da su položaj i stanje u Narodnoj skupštini od presudnog značaja za navedeni proces. Tako i kvalitet zakona donetih u  2021. godini direktno zavisi od postignutog kvaliteta u obavljanju zakonodavne i kontrolne funkcije Skupštine, Skupštine lišene pluralizma, u kojoj čak 97 odsto narodnih poslanika  pripada vladajućoj većini. Loš kvalitet skupštinske procedure omogućio je donošenje neadekvatnih zakona. Čini se da se u 2021. godini parlament ponašao kao serviser Vladinih zakonodavnih potreba. U ovom sazivu je čak 99 odsto predloga zakona u podnela Vlada, a čak dve trećine zakona je usvojeno bez ikakvih amandmana. S toga ne čudi, što je prema poslednjem istraživanju Crte, 41 odsto građana Srbije, u 2021. godini, nezadovoljno radom Narodne skupštine. 

Rad odbora predstavlja veliku slabost aktuelnog saziva Narodne skupštine. Više od trećine sednica skupštinskih odbora je trajalo kraće od 10 minuta. Odbori bi trebalo da predstavljaju najveći autoritet u svojim oblastima, da pozivaju i ispituju predstavnike Vlade, organizuju javna slušanja. Međutim, iz samih analiza Otvorenog pralamenta očigledno je da su se u 2021. godini odbori najčešće sastajali zarad održavanja forme. 

Najmanje kvalitetan, a svako građanima najdostupniji deo procesa usvajanja zakona je sama plenarna rasprava. Narodni poslanici su se retko držali teme, češće su zloupotrebljavali vreme za debatu u svrhu ubiranja političkih poena. Neretko, plenarne rasprave posluže i za brutalno obračunavanje sa pojedincima ili organizacijama koje na bilo koji način dovode u pitanje politiku vladajuće većine, uz potpuno zanemarivanje etičkih normi kojih su narodni poslanici dužni da se drže. Manjak suštinske zainteresovanosti za zakone je očigledna i u praksi zajedničkog pretresa o više predloga zakona koji nisu tematski srodni. 

Analiza ustavnih promena i svaka od sedam analiza procesa usvajanja zakona su celine za sebe. Pored izmena Ustava, koje svojim značajem neupitno zaslužuju posebnu pažnju, analiziran je proces usvajanja onih zakona koji, osim značaja same oblasti koju uređuju, ilustruju neki ili više nabrojanih izazova. 

Analize su većinom zasnovane isključivo na  javno dostupnim dokumenatima i izveštajima. U pojedinim slučajevima, autori su sproveli intervjue sa relevantnim ekspertima koji su učestvovali u procesima usvajanja zakona. Takođe, Partneri Srbija su jedna od organizacija koja je aktivno učestvovala u procesu izmena i dopuna Zakona o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, čije je usvajanje, takođe, predmet analize. 

Još jedan od kriterijuma za odabir zakona koji su analizirani je i vremenski okvir. Tako je u svih osam analiza u potpunosti ispraćen tok propisa - od njegove izrade do usvajanja u Narodnoj skupštini, a u slučaju Zakona o vodama i do vraćanja Narodnoj skupštini na ponovno odlučivanje od strane predsednika Republike.

Imajući u vidu sve navedeno, verujemo da su pred vama analize koje na sažet i zanimljiv način prikazuju glavne izazove u promeni Ustava i nedostatke zakonodavnog procesa u Republici Srbiji. Dodatno, kroz konstatovanje odstupanja od zakonskih procedura ili dobrih praksi, u ovim analizama se suštinski ukazuje i na načine kako da se uočene manjkavosti otklone. Otuda su važno štivo za sve čitaoce zainteresovane za unapređenje transparentnosti rada institucija i podizanje kvaliteta usvojenih zakona. A pogotovu za one zainteresovane za rad Narodne skupštine Republike Srbije. 

Uz nadu da će 2022. godina i novi saziv Narodne skupštine doneti bolje prakse! 

                                                                                                           Otvoreni parlament

Predsednik Narodne skupštine Republike Srbije Ivica Dačić sazvao je Četrnaestu sednicu Drugog redovnog zasedanja Narodne skupštine Republike Srbije u 2021. godini, za utorak, 21. decembar 2021. godine, u 10 časova.

Predsednik Narodne skupštine Republike Srbije Ivica Dačić, sazvao je Petnaestu sednicu Drugog redovnog zasedanja Narodne skupštine Republike Srbije u 2021. godini, za četvrtak, 23. decembar 2021. godine, sa početkom u 10.00 časova.

Proteklu nedelju u Skupštini obeležilo je konačno razrešenje drame započete izglasavanjem dva zakona – Zakona o referendumu i narodnoj inicijativi (25. novembra) i izmena Zakona o eksproprijaciji (26. novembra) – čije je usvajanje izvelo građane na ulice. Epilog ne ide u korist Skupštine, a sam način je na trenutke delovao poražavajuće i pogubno po ugled ove institucije.

Narodni poslanici su proteklu nedelju otpočeli hrabro, reklo bi se samouvereno. Sve do petka u skupštinskoj sali su se mogli čuti različiti napadi i teorije kojima su objašnjavani protesti i blokade na ulicama Srbije. Od „hirbidnog rata“, „ukrajinskog scenarija“ pa sve do „obojenih revolucija“, zdušno i kreativno su narodni poslanici nabrajali sve faktore uključene u destabilizaciju Srbije. „Zbog toga apelujem na sve one institucije koje su nadležne da na jedan efikasan način, na jedan brz način dođu i do političkih inspiratora onoga što definiše nameru narkoklanova, narkokartela, svih onih koji su hteli da eliminišu Aleksandra Vučića tokom prethodnih nekoliko godina, da se nađu politički inspiratori toga i da se otkriju i pokažu svi oni koji su to inspirisali kao strani centri moći, a mi ovde kao većina i kao SNS ćemo snažno nastaviti da podržavamo našeg predsednika i sve ono što on radi u cilju jačanja i podizanja ove zemlje.“ Inspiracije je čini se najmanje nedostajalo kada su se poslanici bavili ekološkim pokretima, pogotovu u svetlu nedavnog napretka Srbije u evropskim integracijama. “Evropska unija otvara klaster četiri. Očigledno je da se dobre stvari dešavaju u Srbiji kada je reč o zaštiti ekologije.“ Više o ovoj, prvoj fazi nastupa narodnih poslanika možete čuti u poslednjoj epozodi serijala „Strofa, refren, replika“.

I resorna ministarka – koje je prethodno predlagala Zakon o referendum i narodnoj inicijativi a protekle nedelje opet bila gost u Narodnoj skupštini zbog seta zakona kojima se uvođenje platnih razreda u javnom sektoru odlaže za 2025. godinu – je najpre nastupila hrabro. Čak je branila i sada već izmenjen deo Zakona koji se ticao plaćanje overe potpisa prilikom podnošenja narodne inicijative: „Ljudi pojedinačno, svoj potpis, ličnu kartu, 40 dinara. Ideja je dobra i hoću da stanem iza toga.“ Ali ministarka je u Skupštini samo dva dana kasnije bila nema, jer kada su usvojene izmene ovog Zakona niko nije govorio u ime predlagača.

Inače, sama rasprava o ponovnom odlaganju platnih razreda nije preterano inspirisala narodne poslanike. Važno je samo da se nastavi rad na ovom sada već višegodišnjem procesu. Nije tu bilo potrebe za ikakvim ozbiljnim propitivanjem izvršne vlasti, samo neka nastave da vredno rade. Ni narednog dana rasprava o izmenama Zakona o patentima, zakona koji omogućuje zaduženje javnog preduzeća “Srbijagas” kako bi se omogućila gasifikacija Zlatiborskog okruga, te zakona kojim se potvrđuje ekonomska i trgovinska saradnja sa Vladom Mongolije nije bila obeležena nekim propitivanje narodnih poslanika.

Ali tenzija se već osećala jer se čekala odluka predsednika Republike – da li će potpisati ukaz o proglašenju Zakona o eksproprijaciji, ili će ga vratiti Narodnoj skupštini na ponovno odlučivanje. Međutim, navodno usled tehničke greške, u medijima se najpre pojavilo saopštenje iz Nemanjine da Vlada povlači zakon iz procedure. Takav, po Skupštinu poražavajuć, razvoj događaja je izazvao reakciju predsednika Narodne skupštine: „Pre nego što odredim dan za glasanje, želim samo da vam povodom informacija koje ste mogli da pročitate na sajtovima, povodom vesti da je Vlada Srbije povukla Zakon o eksproprijaciji, želim samo da vas podsetim da ustavne odredbe, da Vlada Republike Srbije ne može da povuče zakon koji je usvojila Narodna skupština Republike Srbije. Mi čekamo odluku predsednika Republike Srbije da li će potpisati ili neće potpisati zakon i vratiti ga Narodnoj skupštini. To je jasna ustavna procedura. Prema tome, bićete informisani o daljem toku kada budemo od predsednika dobili jasno obaveštenje o njegovoj odluci, a to znači da o nekoj eventualnoj sednici ćete biti na vreme obavešteni.“ Ali već narednog dana, predsednik Skupštine je istakao da je procedura takva da, kada predsednik Srbije vrati zakon na ponovno odlučivanje, Skupština mora ponovo da se o njemu izjasni ili ga pak Vlada povlači iz procedure. Problem je što i ova tvrdnja ne stoji. Parlament može odlučiti da li da se o vraćenom zakonu opet izjašnjava, ali Vladi u ovoj proceduri nigde nema mesta. Ne ukoliko je cilj da se izbegne grubo i direktno narušavanje principa podele vlasti. Više o parlamentarnoj proceduri u slučaju vraćanja zakona na ponovno odlučivanje možete pročitati u tekstu Otvorenog parlamenta.

Pored toga što je, mimo svakog pravila, Vlada odlučila da povuče Zakon o eksproprijaciji iz procedure, odlučila je dakle i da Skupština u petak izmeni Zakon o referendumu u narodnoj inicijativi. Prošlo je brzo. Izuzev odgovora predsednika najveće poslaničke grupe na izlaganje jednog od retkih poslanika koji ne pripada vladajućoj većini, nije bilo obraćanja. Ali, zašto bi se zavaravali da je Vlada bila ta koja je odlučila o izmenama. Ili nadali da je Skupština kadra da raspravlja o svojim odlukama. Čini se da se o svemu pitao predsednik Republike koji je i predsednik najveće partije, a što nije u skladu sa Ustavom. Otuda ne iznenađuje potpuna konfuzija oko nadležnosti, one su odavno već čista forma.

If the MPs had known that the President of Serbia was preparing to indulge the people’s will, expressed at the street protests, a different song would have been sung in the Assembly. But it seems that the president of the party did not give them guidelines in time, so they dedicated an entire day to possible colour revolutions.

“Who wants to […] manipulate the citizens of Serbia on certain issues in order to become recognisable in public, to conduct certain protests bringing them at the helm when next year’s elections come, and to simply enter the Parliament and try to talk about topics which really have nothing to do with environmental protection, expropriation or a referendum.“

“Savo Manojlović and the rest of the crew are counting on that, that by manipulating these young people they will achieve their political and, eventually, their economic goals, i.e. continue plundering and ruining Serbia, the Serbia we really love, while they love only their own pockets.“

“Shame on you! They set fire to this Assembly – vandalism. They beat the police – violence, and we are talking about their democracy. That is not democracy and our President is not a fascist. He is the greatest democrat that this country has given birth to.“

“The aim is to send a bad image of Serbia and its government to the public, so that, like it was the case with other similar colour revolutions, protests could spread, conflicts in the streets escalate, which would provoke a civil war, which would then illegally replace lawful and legitimate government elected by a striking majority of our people.”

“December is here, it is wintertime, it is cold, supporters of their politics are so lazy that I do not believe that they will gather in larger numbers during the winter. They will create a little tension in March, they will try to organise some crazy demonstrations and attacks again.“

On the same day, the President said that the citizens were worried for good reasons. He did not sign the Law on Expropriation. Amendments to the Law on Referendum were urgently proposed, which these same MPs adopted without discussion.

For the Open Parliament, Mirjana Nikolić.

Da su poslanici znali da se predsednik Srbije sprema da udovolji narodnoj volji iskazanoj na uličnim protestima, drugačija bi se pesma pevala u skupštini. Ali izgleda da im predsednik stranke nije dao smernice na vreme, pa su čitav jedan dan posvetili mogućim obojenim revolucijama.

„Ko želi da podigne i manipuliše građanima Srbije po određenim pitanjima da bi postali prepoznatljivi u javnosti, da bi sprovodili određene proteste sa kojima bi oni stali na čelo kada dođu izbori sledeće godine i da bi, jednostavno, ušli u parlament i pokušali da pričaju o temama koje zaista nemaju veze ni sa zaštitom životne sredine, ni sa eksproprijacijom, ni sa referendumom.“

„Na to računaju ovi, Savo Manojlović i ostala ekipa, da će manipulacijom tih mladih ljudi da ostvare svoje političke, a na kraju i svoje ekonomske ciljeve, a to je da se nastavi pljačka i upropašćavanje Srbije, Srbije koju mi zaista volimo, a oni vole samo svoj džep.“

 „Sramota jedna. Palili su ovu Skupštinu – vandalizam. Tukli policajce - nasilje, a mi govorimo o njihovoj demokratiji. To nije demokratija i naš predsednik nije fašista. To je najveći demokrata koga je izrodila ova zemlja.“

„Cilj je poslati lošu sliku o Srbiji i njenoj vlasti u javnost, kako bi se poput drugih sličnih obojenih rezolucija omasovili protesti, eskalirali sukobi na ulicama, koji bi izazvali građanski rat, koji bi zatim nelegalnim putem smenio legalnu i legitimnu vlast, izabranu ogromnom većinom glasova našeg naroda „.

 „Došao je decembar, zima je, hladno je, njihove pristalice politike su toliko lenje da ja i ne verujem da će se oni i okupljati u nekom većem broju u toku zime. Malo će oni napraviti tenziju u martu mesecu, pokušaće opet neke ludačke da prave demonstracije i napade“.

Istog ovog dana predsednik je rekao da su građani bili s pravom zabrinuti. Zakon o eksproprijaciji nije potpisao, a na zakon o referendumu su hitno predložene izmene koje su isti ovi poslanici bez rasprave usvojili.

Za Otvoreni parlament, Mirjana Nikolić.

The current case of returning the amendments to the Law on Expropriation to the National Assembly for reconsideration, by the President of the Republic, aroused the public’s interest in the procedures governing the promulgation of laws and rare cases of returning the law for reconsideration. The rules seem clear, but after years of poor institutional practice that has normalised breaches of procedure and blurred the boundaries between the legislative and the executive, confusion and public distrust are indeed justified. 

Any law adopted by the National Assembly must be promulgated by the President of the Republic within maximum 15 days from the day of adoption of the law, i.e., no later than within seven days, if the law has been adopted by emergency procedure. Article 113 of the Constitution of the Republic of Serbia gives the President of the Republic the opportunity to return the law to the National Assembly for reconsideration with a written explanation. The conditions for such action are prescribed by the Law on the President in Article 19: if he considers that the law is not in accordance with the Constitution, that it is contrary to ratified international treaties or generally accepted rules of international law, if the law does not follow the procedure prescribed for the enactment of a law, or if it assesses that the law does not regulate an area in an appropriate manner. The Rules of Procedure of the National Assembly, in Article 265, clearly prescribe the procedure to be followed in case of returning the law for reconsideration. The Speaker of the National Assembly is obliged to submit the law to the MPs immediately upon its returning, so that it could be decided on it at the next sitting. 

If the MPs decide to vote on the same law again, it will be voted by a majority of the total number of MPs, which makes a qualitative difference in comparison to the original vote, where a majority of the present MPs was required. If the Parliament votes again for the returned law, it will once again be put before the President, who will now have a constitutional obligation to promulgate it. If the majority of MPs change their opinion and they no longer support the law for which they previously voted, that shall be acknowledged at the Assembly sitting, and not in the Government. As the proposer of the law, the Government has the right to withdraw the bill from the procedure only until the end of the debate on the bill at the sitting of the National Assembly. Once adopted by the Assembly, the law is no longer in the form of a bill and therefore the Government cannot further withdraw it from the procedure. The National Assembly elects and controls the work of the Government, not the other way around. The National Assembly must not be reduced to the service of the Government (or the President of the Republic as the second and separate holder of executive power), it is merely the service of the citizens of the Republic. 

In this legislature, which was formed a little over a year ago, cases of non-signing of the law with violation of the procedure have already been recorded. the Law on Waters was “withdrawn” in the same way. Instead of returning the law to the Assembly for a new decision after the President of the Republic refused to sign it, the Government withdrew it from the procedure although the MPs did not even make a statement regarding it.  Apart from the fact that this practice testifies to the poor quality of the law, which is a consequence of the non-transparent and almost “privatised” law-making process in which the interests and concerns of citizens were not taken into account in time, this also indicates the collapse of the principle of separation of powers. In the current circumstances in which 97% of MPs belong to the ruling majority and support the Government, and in which the President of the Republic is also the President of the largest parliamentary party, it is illusory to expect mutual control and complementarity of institutions. Hence, we often come to situations in which laws are adopted whereby no instance noticed that the legal solution has serious shortcomings until the very citizens pointed to them.

Aktuelni slučaj vraćanja izmena Zakona o eksproprijaciji Narodnoj skupštini na ponovno odlučivanje, od strane Predsednika Republike, zainteresovao je javnost za procedure koje uređuju proglašenje zakona i retke slučajeve vraćanja zakona na ponovno odlučivanje. Čini se da su pravila jasna, ali nakon višegodišnje loše institucionalne prakse koja je normalizovala kršenje procedura i zamaglila granice između zakonodavne i izvršne vlasti, zbunjenost i nepoverenje javnosti su opravdani. 

Svaki zakon koji usvoji Narodna skupština mora biti potvrđen i od strane predsednika Republike u roku od 15 ili 7 dana ukoliko je u pitanju hitni postupak. Ustav Republike Srbije, u članu 113, daje mogućnost Predsedniku Republike da zakon, uz pismeno obrazloženje, vrati Narodnoj skupštini, na ponovno odlučivanje. Uslove za takvo postupanje propisuje Zakon o predsedniku u članu 19: ukoliko smatra da zakon nije saglasan sa Ustavom, da je u suprotnosti s potvrđenim međunarodnim ugovorima ili opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, ukoliko pri donošenju zakona nije poštovana procedura koja je propisana za donošenje zakona, ili ukoliko procenjuje da zakon ne uređuje neku oblast na odgovarajući način. Poslovnik Narodne skupštine, u članu 265, jasno propisuje proceduru koja sledi u slučaju vraćanja zakona na ponovno odlučivanje. Predsednik Narodne Skupštine je dužan da odmah po vraćanju dostavi zakon narodnim poslanicima, kako bi se o tome odlučivalo na prvoj narednoj sednici. 

Ukoliko poslanici odluče da opet glasaju o istom zakonu, on se sada izglasava većinom od ukupnog broja narodnih poslanika, što čini kvalitativnu razliku u odnosu na prvobitno glasanje gde je bila potrebna većina od prisutnih poslanika. Ukoliko bi parlament ponovo izglasao vraćeni zakon, on bi se opet našao pred predsednikom koji bi sada imao ustavnu obavezu da ga proglasi. Ukoliko je većina narodnih poslanika pak promenila mišljenje, pa više ne podržavaju zakon za koji su prethodno usvojili, i to se utvrđuje na skupštinskoj Sednici, a ne u Vladi. Vlada, kao predlagač zakona, ima pravo da povuče predlog zakona iz procedure samo do završetka pretresa predloga zakona na sednici Narodne skupštine. Nakon što je usvojen u Skupštini, zakon više nije u formi predloga i samim time Vlada ga ne može dalje povlačiti iz procedure. Narodna skupština bira i kontroliše rad Vlade, ne obrnuto. Narodna skupština ne sme biti svedena na servis Vlade (ili predsednika Republike kao drugog i izdvojenog nosioca izvršne vlasti), ona je jedino servis građana Republike. 

U ovom sazivu, koji traje svega nešto duže od godinu dana, su već zabeleženi slučajevi nepotpisivaja zakona uz kršenje procedure. Na isti način “povučen” je i Zakon o vodama. Nakon što je predsednik Republike odbio da ga potpiše, umesto da zakon bude vraćen Skupštini na ponovno odlučivanje iz procedure ga je povukla Vlada, a da se narodni poslanici nisu ni izjasnili. Osim što navedena praksa svedoči o lošem kvalitetu zakona, a što je posledica netransparentnog i  gotovo “privatizovanog” procesa izrade zakona u kojem interesi i zabrinutost građana nisu na vreme uzeti u obzir, ona ukazuje i na krah principa podele vlasti. U postojećim okolnostima u kojima 97% poslanika pripada vladajućoj većini i podržava Vladu, i u kojoj je predsednik Republike ujedno i predsednik najveće parlamentarne stranke, iluzorno je očekivati međusobnu kontrolu i nadopunjavanje institucija. Otuda često dolazimo do situacija u kojima zakoni bivaju usvojeni a da nijedna instanca nije primetila da zakonsko rešenje ima ozbiljnih manjkavosti, sve dok to nisu primetili građani.

Predsednik Narodne skupštine Republike Srbije Ivica Dačić sazvao je 53. redovni sastanak Kolegijuma Narodne skupštine Dvanaestog saziva za petak, 10. decembar 2021. godine, sa početkom u 9.15 časova.

Na dnevnom redu Kolegijuma će biti informisanje o radu Narodne skupštine.

Sastanak će se održati u Domu Narodne skupštine, Trg Nikole Pašića br.13, u sali 1.

Protesti i blokade koji su izazvani usvajanjem dva zakona u Narodnoj skupštini – Zakona o referendumu i narodnoj inicijativi (izglasan 25. novembra) i izmenama Zakona o eksproprijaciji (izglasan 26. novembra) – nisu u značajnoj meri uticale na već uveliko ubrzan ritam rada parlamenta u prethodnoj nedelji.

Izbor novih članova Republičke izborne komisije (RIK) poslužio je za rekapitulaciju svih „ustupaka“ koji su, tokom prethodnih godina, učinjeni opozicionim partijama.

Usvojen je Akt o promeni Ustava, pa je predsednik Skupštine raspisao republički referendum radi potvrđivanja ovog Akta, koji će biti održan 16. januara naredne godine.

Narodni poslanici su postigli da izglasaju i zaključak o Izveštaju Evropske komisije za 2021. godinu.

Ko je “kriv” za proteste? 

U Skupštini, osim osude nasilja koje sprovodi agresivna manjina koja je izašla na ulice, nismo čuli neke novosti. Stepen kreativnosti narodnih poslanika je ipak varirao. Dok su se neki zadržali na ustaljenom okrivljavanju opozicije i lamentovanjem nad kršenjem ustavnog prava na slobodu kretanja većine građana, drugi su dali sebi znatno više slobode. Tako su se, uz osudu „linč rulje“ i „batinaša“ opozicije, čula i podsećanja na mračnu prošlost „kada je Hitler prvo doneo zakone kojima je Jevrejima sprečavao slobodno kretanje, a ukoliko bi to Jevreji kršili onda bi ih tukli Hitlerovi batinaši“.

Parlament je opet, po već dobro oprobanom receptu, postao i mesto u kojem se nastavljaju kampanje koje su prethodno započete u provladinim medijima. Tako organizatori protesta nisu „nikakvi ekolozi, nikakve organizacije koje se bave zaštitom životne sredine ili ljudskim pravima, već su svi redom na platnom spisku raznih centara, finansijskih i ostalih političkih centara moći iz belog sveta“. Ovoga puta izbor je pao na Fond braće Rokfeler.

Jedino što se u Skupštini nije moglo čuti je preispitivanje sopstvene odgovornosti, te razmišljanje o tome kako bi valjalo sprovesti postupak izrade i usvajanja zakona da bi se građani i stručna javnost osetili uključeno i informisano.

Opozicija kojoj se godinama udovoljava

Parlament je izabrao nove članove RIK, šest članova i šest zamenika iz redova vanparlamentarnih opozicionih stranaka. Predlog je deo dogovora u međustranačkom dijalogu o izbornim uslovima i jednokratne je prirode – važi samo za predstojeće izborei vreme i obaveze koje će RIK imati i vezano za referendum. To je bio povod da se narodni poslanici vrate i nabrajaju sve „ustupke“ koji su opoziciji „dati“ od jula 2019. godine pa do nedavno završenih dijaloga, što je i obeležilo sednicu.

Ustav

Žurba sa usvajanjem Zakona o referendumu i narodnoj inicijativi, potpisivanjem i ekspresnim stupanjem ovog zakona na snagu se nastavila i prethodne nedelje, a sve kako bi se stiglo sa promenom Ustava. Tako je nadležan Odbor za ustavna pitanja i zakonodavstvo formulisao referendumsko pitanje, koje je potvrdila i RIK. Sama rasprava o 29 amandmana kojima se menja Ustav u delu koji se odnosi na pravosuđe nije donela mnogo uzbuđenja. Ustav se menja zbog EU i  Poglavlja 23, ali i zbog građana Srbije i potrebe da se ojača vladavina prava. Narodni poslanici koji su imali primedbe ili zadrške su bili malobrojni. Više o samoj raspravi možete videti i u najnovijoj epizodi serijala „Strofa, refren, replika“, dok se o ključnim novinama koje donosi Akt o promeni Ustava možete informisati ovde.

Čim su poslanici glasali, predsednik Skupštine je načinio i poslednji korak – raspisao je republički referendum za 16. januar 2022. godine.

Evroentuzijazam

U Narodnoj skupštini se protekle nedelje postiglo i da se usvoje zaključci o Izveštaju Evropske komisije o Republici Srbiji za 2021. godinu, čime je ispunjena obaveza iz Rezolucije o ulozi Narodne skupštine o načelima i pregovorima u pristupanju Republike Srbije EU.

Čini se da su svi zadovoljni. Predsednica Odbora za evropske integracije je samouvereno istakla da „sigurno da važan deo zasluga za preporuke za otvaranje klastera tri i četiri pripada i nama, Narodnoj skupštini Republike Srbije i Odboru za evropske integracije. Bez usvajanje pregovaračkih pozicija i zakona usklađenih sa EU pravnim tekovinama ne bi bilo pomaka u pregovaračkom procesu, kao što, nažalost, nije bilo u protekle skoro dve godine.“ Pored toga, u više navrata su isticane pohvale iz Izveštaja na račun Narodne skupštine – u septembru su usvojene izmene i dopune Kodeksa ponašanja narodnih poslanika kako bi se one uskladile sa GREKO preporukama, značajno je smanjena primena hitnog postupka i slično.

Zadovoljstvo nije krila ni predsednica Vlade Republike Srbije: „Posebno mi je drago što, čini mi se, zaista, zahvaljujući svemu onome što je Narodna skupština Republike Srbije uradila i što je Vlada kao izvršna vlast uradila, način na koji radimo to, na kraju krajeva i transparentno, uz veliko učešće, ponovo želim da kažem i Konventa i organizacija civilnog društva, koliko god se nekada ne slagali, važno je da imamo dijalog i važno je da o tim pitanjima pričamo. Da kažemo mi naše stanovište, da oni kažu svoje stanovište, da se borimo argumentima, jer to je ono što je važno i za političku kulturu, ali samim tim nekako i za dalje evropske integracije.”

Ali ova posvećenost izgradnji političke kulture i učešću organizacija civilnog društva nije dugo potrajala. Dovoljno je bilo da narodni poslanik, navodeći delove Izveštaja sa kojima se ne slaže i koje ne smatra korektnim predstavljanjem srpske realnosti, za te konstatacije okrivi „domaće podizvođače“. Nadovezujući se, premijerka je konstatovala da Izveštaj ne bi trebalo da sadrži „lične impresije, utiske raznih nevladinih organizacija, koliko god važne nevladine organizacije bile. To nije ni lična impresija, ni mene kao predsednice Vlade, ni bilo kog medija, ni bilo koje nevladine organizacije, to je izveštaj o tome šta je urađeno i šta imamo trenutno od rezultata.“

Narodni poslanici nisu razgovarali o preporukama iz Izveštaja, čijim bi sprovođenjem unapredili rad Narodne skupštine, poput one o usvajanju godišnjeg plana rada i efikasnijoj primeni usvojenog Kodeksa.

Ali čula se pohvala jednog poslanika da se u Narodnoj skupštini „razmatraju izveštaji nezavisnih državnih organa, najpre Zaštitnika građana, Poverenika za informacije od javnog značaja i Poverenika za ravnopravnost.“ Međutim, u ovoj godini još uvek nisu. Ako se nastavi ovim tempom, možda se stigne da se i ta obaveza, nakon višemesečnog kašnjenja, formalno odradi i „skine sa spiska“.