Predsednica Narodne skupštine Republike Srbije Ana Brnabić sazvala je Prvu posebnu sednicu Narodne skupštine Republike Srbije u Četrnaestom sazivu, za sredu, 1. maj 2024. godine, sa početkom u 12.00 časova.

Predsednica Narodne skupštine Ana Brnabić sazvala je Prvu sednicu Prvog rednovnog zasedanja Narodne skupštine Republike Srbije u 2024. godini, za ponedeljak, 22. april 2024. godine, sa početkom u 11.00 časova.

We mapped the stakeholders representing the National Assembly, Government and other stakeholders such as NGOs and Academia related to the Berlin process, Common Regional Market and Green Agenda. This Stakeholder mapping in Serbia is part of a regional project “Parliamentary Diplomacy: Regional Cooperation Through Enhanced Parliamentary Dialogue” supported by the German Federal Foreign Office. The project will contribute to the overall efforts to preserve democratic principles of check and balances as well as to promote and advance democracy in the region through enhanced regional cooperation at the parliamentary level.

SKUPŠTINSKA REALNOST I RIJALITI

Uvažene prazne stolice, kao i još neizvesno dugo isključeni mikrofoni, kamere i svetla,

Nema skupštinskih sednica ovih dana, pa nema nešto ni ovog obraćanja, jer i mi koji pišemo o parlamentu imamo pravo da se malo odmorimo od svoje teme. Kada neko donese odluku da je nova sesija ičem potrebna, od dirigovanog donošenja zakona do pukog ispunjavanja forme, ova će se sala popuniti svojim uobičajenim popunjavaocima. A do tada, gre’ota je da se ta praznoća ne ispuni ovom našom novom jednosmernom komunikacijom između dokonog govornika i usamljene sale. Temu te komunikacije je, srećom, prethodna takozvana konstitutivna sednica već donekle odredila. Pa ne moramo da se mučimo o čemu ćemo.

Šta je, uopšte, svrha parlamenta u ovim novonastalim vremenima? Milioni glasača žive u uverenju da njihov izlazak na birališta služi tome da se izaberu predstavnici narodne političke volje, koji će, potom, zakonima koji se izglasavaju u skupštini, odrediti put kojim država ide u budućnost. Zakon valja, dobije većinu glasova i odobrenje za dalje dejstvovanje na društveni i sav ostali život; zakon ne valja, vraća se na doradu onima koji su ga predložili. Ova naivna pretpostavka, naravno, nema baš neko bog zna kakvo uporište u realnom životu, čega je svedok, pa na primer, konverzija zemljišta iz prava korišćenja u pravo svojine. A što je posledica zakona koji je, od onomadnjih pretužnih dana kada je ekspresno donet, oporavio mnoge džepove. Naravno, ni jedan od tih džepova nije pripadao na izbore izašavšem biračkom telu. Jer to telo nema džepove. A i da ima, u njima više nema ničeg.

Novčani interesi, dakle, koji nisu (gotovo) nikad oslonjeni na dobrobit svih, već samo nekih, veoma utiču na demantovanje ranije navedene naivne pretpostavke o narodnoj koristi od izbora sastava parlamenta putem sveopšteg glasanja. Kako se, hajde da i to usput kažemo, ispostavilo da delovi tog naroda umeju da glasaju (i) tamo gde ne žive, ni to sveopšte glasanje baš nije sveopšte, već nekako Sveopšte Plus. Kao na akcijama u samoposluzi: glasa njih pet, a šesti je gratis i živi u trafo stanici. Digresija, da, vraćamo se na temu. Dakle, laička ideja o tome da je svrha parlamenta isključivo u reflektovanju narodne volje i služenju opštim interesima ne vrši posao. Ili to makar ne radi u onoj meri koliko bi se to dalo očekivati, a s obzirom na obimnost i kompleksnost organizovanja parlamentarnih izbora, pa i ovakvih. A čemu onda sve to služi?

Ako okrenemo objektiv ovog misaonog okulara na sasvim drugu stranu, primetićemo da postoje političke partije. Vladajuće i one koje to nisu, ali se nadaju da će jednom biti. A te partije, sa manje ili više uspeha, predstavljaju organizovane kolektive koji rade na dva principa: pretvaranje iskazanih interesa (finansijskih i ostalih, domaćih i inostranih) u spisak delatnosti koje valja obaviti unutar državnog aparata da bi se interesi ostvarili, te legitimizovanje tih interesa, a i spiska tih delatnosti, putem dobijene podrške na izborima. Partije su, da krajnje pojednostavimo ovo komplikovano iskazivanje, preduzeća za skupljanje glasova uz pomoć kojih se potom generiše vlast, moć i posledična joj raspodela državnih i ostalih vrednosti. Vladajuće partije su, pritom, državna preduzeća sa sklonošću ka monopolu. Nešto iz pomenute raspodele dobiće i narod, e da bi glasao ponovo kako je glasao prošli put. I neki njegov interes se, u granicama vlastima razumnog, mora uvažiti.

U svemu ovome se, nakratko, izgubio parlament, pa ćemo ga vratiti u igru. Gledano na njegov rad sa gore navedenim minimumom romantike, ispašće da njegova svrha za kojom tragamo jeste ostvarivanje interesa, poređanih po važnosti na spisku partijskih obaveza. Jedan deo obaveza onih na vlasti svakako predstavlja legalizovanje njihovih interesa putem donošenja zakona, naslaganih po mogućstvu u što većem broju na jednoj sednici. A što se dešava što zbog prebirokratizovanog delovanja države, što zbog poslovične neefikasnosti iste, a što i zbog težeg „hvatanja konaca“ od strane radoznalaca sa strane. Jer nema ni potrebe da se puno zna šta piše u zakonu, saznaće se sve šta je potrebno, direktno ili posredno, tokom njegovog delovanja. Što da se sekirate pre vremena.

Elem, drugi deo partijskih obaveza koje parlament ima da ispuni jeste stvaranje slike o sopstvenom delovanju koju će preneti mediji, a koja će poslužiti da slabije poznavaoce politike, odnosno veliku većinu javnosti, održi u uverenju da se parlamentarni rad odnosi i na ljude koji biraju njegov sastav. Prevedeno u malo razumljiviji jezik, skupština mu dođe kao nekakav ogromni reklamni blok u kome se oglašavaju preduzeća za skupljanje glasova, državna i monopolska, kao i ona koja to nisu. Te se, ako stvar posmatramo sa ove tačke gledišta, mnogo lakše može razumeti zašto su nastupi u njemu takvi kakvi su, zašto se mikrofoni isključuju, zašto se prave amatersko-pozorišni performansi podrške ili protesta, zašto su govori nabijeni lažnom patetikom i ostalim oblicima šmiranja, otkud dramoserni izlivi emocija ili revolucionarnost kupljena preko Alibabe. Reklama, po svojoj prirodi, jeste najizveštačeniji oblik komunikacije. Pa i u skupštini, ovoj reklamnoj.

Loš scenski performans, izveden od ljudi koji nisu glumci a glume, improvizovan i sklepan iz potreba zadovoljavanja pre svega ambicija partijsko-medijske „uredničke“ hijerarhije, primitivan u traženju pažnje i emotivnog angažovanja onih gledalaca koji nemaju pametnija posla no TO da prate... Gledano na ovaj način, a imajući u vidu da ovaj, na televiziji prenošeni, program traje satima, ispade da je parlament u sadašnjem stanju – možda spontano a možda malo i planski –  zapravo jedan prosečno uspešni i adekvatno ružni politički rijaliti. Te da bi to, možda, mogla biti i njegova konačna svrha: privlačenje pažnje na politiku u njenom najvulgarnijem obliku, jer ono što politika sada jeste – niti je za prikazivanje niti je za razumevanje pogodno. Glasaj kad budeš pozvan (ili dovezen), a ovo ti je ponuda koja tebe zanima. I roba je na akciji, dok traju zalihe.

Od ove tačke svašta bi se moglo izmaštati. Izbacivanje poslanika SMSom, plasiranje proizvoda ispred predsedavajućeg, razgovori sa članovima familije učesnika, soba za javne razgovore poslanika i Velikog Brata, šefa Zadruge ili štaliveć... Ali nije to poenta, već naprotiv. U ovoj epohi, koja izmiče planiranju i najvećim umovima, svako odvlačenje pažnje od ičega bitnog, pa i putem učestvovanja u skupštinskom rijalitiju – bilo da je to učestvovanje bahato poziciono ili dekorativno opoziciono – veoma je skupa rabota za svaku državu i svaki narod. Te je jedina ispravna svrha svih skupština, a posebno onih koje pripadaju siromašnim narodima i državama, da pobegnu od rijalitija, najidiotskijeg oblika gubljenja vremena uopšte, pa i u politici. A, pritom, rečeni reklamni blok i nema bog zna šta od proizvoda i usluga da ponudi svojim gledaocima. Slab je izbor, džaba se derete.

To bi, dakle, bilo to o svrsi, kako o onoj koju sada imamo, tako i o onoj koju bi mogli da otkrijemo. Kad prestanemo da gledamo rijaliti i pogledamo u realnost.

Vidimo se opet, uvažene prazne stolice i isključeni mikrofoni, kamere i sveta.

Do gledanja. Ili do glasanja.

Autor: Voja Žanetić

DIJAGNOZA POLITIČKE NEUROZE

Uvažene trenutno prazne stolice, kao i još veoma kratko isključeni mikrofoni, kamere i svetla,

Iskoristiću ovo novo fantomsko došunjavanje na govornicu sada ponovo otvorenog parlamenta, a u momentima kad nikog nema (videti prošlo obraćanje). Prozborio bih, naime, ponešto o nečemu što i ima i nema veze sa događajem koji je u toku.

A u toku je novi i kakav god početak rada ovog, od kraja novembra zatvorenog, mesta. Početkom marta meseca ove Gospodnje 2024. godine, Svevišnji – i onaj nebeski i ovaj zemaljski – su se konačno i iz nekoliko pokušaja smislili, te protivustavno smilovali da novi saziv skupštine Srbije, eto,  započne sa radom, da ponovimo – kakvim god. I sada brojanje kaže da je, od onomadnjih prevratnih petooktobarskih promena pa naovamo, novih saziva bilo devet. Da sad ne gnjavimo sa baš preciznom matematikom, ali Narodna skupština se, od početka ovog veka, nanovo okupljala posle izbora na, otprilike, svake dve i po godine.

Matematika bi mogla da kaže i da je, a u vezi sa svim tim novim sazivima, u svakozamislivom životu države, zemlje i društva nastajala pauza koja, uz prekide, zbirno traje 9 godina. Taj period se dobija kada se saberu minimum šest meseci pre i minimum šest meseci posle svakih izbora. Te tako zbir ovih šestomesečnica daje ukupni period administrativnog paralizovanja zemlje, što je ono kad ni svećom ne možeš da nađeš ikoga u državi, sem možda jednoga, ko je vlastan išta bitno da potpiše i odluči. Jer stari politički običaji nalažu da dok svi ne posedaju u fotelje, niko sa državne trpeze ne sme da uzme ni zalogaj. Makar ne javno i makar ne preveliki. Stoga je, u tim pre-nego-što-zasednemo pauzama, na snazi bila svojevrsna dijeta, zarad što lakšeg ulaska u fotelju. Čak i alavost ponekad traži strpljenja.

Pomenutih, minimum devet, umrtvljenih godina ne predstavljaju samo vreme za administrativnu neaktivnost, već i za njoj kompatibilnu hiperaktivnost druge vrste. Tada se maksimalno povećava aktivnost, inače neprekidno aktivne, političke kampanje. Pa  kud je kampanja, tud se mora i agitovati. Od svih od kojih se očekuje zauzimanje nekakvog mandata očekuje se i:  da strasno, jasno i glasno napadaju konkurenciju; da histerično brane „svoju“ od kidisanja „tuđe“ strane; da učestvuju u prenaduvanim raspravama o tekovinama sadašnje i bivše vlasti; kao i da se pretresaju pojedinačni uzroci i posledice svega pre navedenog u svemu zamislivom. U ovoj vaskolikoj devetogodišnjoj političko-kampanjskoj histeriji deluje i takozvana opozicija, uglavnom dekorativnog tipa, prikladno raštrkana po ideološkim ostrvcima – uz poneku državnu apanažu i bez pristupa velikoj većini medija. Nasuprot opoziciji nalazi se ujedinjena opozicija opozicije (u nekim zemljama poznata kao vlast), koja cikom o ugroženosti i vriskom o uspesima ovu svoju egzotičnu „opozicionost“ dodatno ojačava, a na medijima koji su joj dostupni. Na skoro svim medijima, dakle.

Sasvim izvesnu neurotičnost ove situacije, koja se ogleda u gore opisanom nestanku države i nastanku dirigovanog izbornog političkog rijalitija, potpomaže i okvir u kome se sve ovo dešava – mnoštvo tranzicija. Od one ekonomske, koja je u ne-državne i malobrojne džepove do sada slila nekoliko desetina milijardi evra, do one istorijske, koja treba da pokuša da definiše kako konačno izgledaju i raspad nekadašnje Jugoslavije i propast nekadašnje srednje klase, a na teritoriji Srbije. Od one evropske tranzicije, u kojoj treba smisliti kako se čitav ovaj region integriše u Evropsku uniju, do one malo globalnije, koja će utvrditi da li ovaj naš uži deo regiona potpada pod uticajnu sferu Rusije, SAD, UAE (čitaj isto SAD), Kine, Turske ili EU (čitaj Nemačke). Na svu ovu tranzicionu histeriju mogao bi se dodati i permanentni demografski nervni slom koji se manifestuje tranzicijom mladih ili školovanih ili oboje, a na rad u inostranstvu. Da bi spisak tranzicija bio kompletiran, dodaćemo i burni i nikad dovršeni prelazak iz Titove autokratije u neku drugu, koji se najviše ogleda u traženju novog Josipa Broza među svim ovovremenim pokušajima kandidovanja za upražnjeno mesto Lidera, Vođe pa ćak i Diktatora, samo ne u komunizmu već u ovome što, u neznanju, zovemo kapitalizmom. Poslednji pokušaj, i to treba dodati, postiže zavidne rezultate.

Sumirajmo sve ovo u kratak izveštaj. Od dvadeset četiri godine, koliko smo ih imali u novom veku, minimum devet smo proveli u paralizovanoj državi, histerično birajući aktere političkih kampanja: naše Spasioce, Predvodnike i ostale neartikulisane oblike koliko-toliko artikulisane volje građana. Za to vreme, državno vlasništvo je nalazilo nove privatne vlasnike, neo-imperijalne sile svoju novu koloniju, mladi ljudi novi posao u razvijenijem svetu, a oni odrasliji svog starog Tita u nerazvijenijoj zemlji. Kad smo već kod Tita, za kim traga njegov usiročeni narod, ista takva država je bila u potrazi za svojom novom Partijom, oslobodiocem od mučnog prelaska u demokratiju. U ceo ovaj cirkus povremeno se uključivao i kriminal, žarko željan legalizacije i novca i moći koji su poreklom od nečega što se zove „Balkanska ruta“. O tome neki drugi put, a možda ni tad... I da, koronu i rat u Ukrajini ćemo dodati, takođe, na spisak svih uzroka ovdašnje društvene neuroze. Pa bi to bi bilo to, otprilike.

E, sada se možemo vratiti ovom novom sazivu Narodne skupštine Srbije. On, na ovaj ili onaj način, može imati svoj tanani legalitet. Na nešto teži način, uz malo vremena i mnogo više ubeđivanja, može doći čak i do toga da postoji iz suve drenovine isceđen legitimitet ovog novog sastava domaćeg parlamenta, bez obzira na veoma promenljivo stanje biračkih spiskova koje je do sastava dovelo. Ali pre bilo čega od toga valja konstatovati i da je ovaj novi saziv, kao i mnogi drugi pre njega, neka vrsta posledičnog rezultata političko-mentalnog stanja stanovnika ovdašnje teritorije. I da je to stanje uzročeno svim ostvarenim tranzicijama, a ponajviše onom u kojoj traje histerična borba za vlast u prelasku iz nekadašnjeg sistema u šta god da je ovo feudalno sada. Rekosmo li da društvene mreže, tabloidi i svi ostali oblici novih medija tu histeriju samo povećavaju? E, pa evo, jesmo i to.

Moguće je, dakle, da Narodnoj skupštini hronično nedostaje skoro najvažniji dokaz da je konstituisana na valjan način – istorijska potvrda da su oni koji birali njene poslanike bili dovoljno fokusirani i sabrani po pitanju svog zadatka. Sve što je do sada navedeno – uvažene prazne stolice i još veoma kratko ugašene kamere, mikrofoni i svetla – govori da će (i) ovaj parlament biti neka vrsta uverenja o psihološkim posledicama političkih neuroza jedne zemlje. Te da novi saziv nije toliko zakonodavna institucija koliko dijagnostička konstatacija stanja našeg takozvanog sistema. Na sredstvo za lečenje, ili makar za smirenje, društva sa tom parlamentarnom dijagnozom – moraće se sačekati još neko vreme. Minimum jedan ponovo skraćeni mandat Skupštine, a verovatno i još neki pride.

To se htelo reći, eto.

A nešto će drugo biti – neki drugi put.

Vidimo se.

Autor: Voja Žanetić

After a public discussion, OSCE’s objections, amendments, and petitions that the laws be withdrawn, the new Law on Public Information and Media and the new Law on Electronic Media were nonetheless adopted in a marathon vote by the Serbian Parliament on October 26, 2023. Opponents of such solutions maintained that with the entry into force of these laws, media darkness will be further exacerbated, because the state-owned Telecom will be formally authorised to acquire media outlets. The Government as the proposer and the ruling majority claim that the citizens “will be even better informed” and that everything “is in accordance with the media strategy”.

It is highly unlikely that anyone will convince the ruling majority that there are any flaws, especially as the President of the European Commission, Ursula von der Leyen, found time to praise these media laws in her brief speech of just a few minutes following her meeting with the President of Serbia on October 31, a day before the 2023 Elections were called for December. Admittedly, von der Leyen did say that now “we should apply them”, but she did not explain what she meant exactly. For example, in the new Law on Public Information and Media, it is written that “public information is free and not subject to censorship. Direct and indirect discrimination of media editors, journalists and other persons in the field of public information is prohibited, especially according to their political orientation and beliefs or other personal characteristics”. If at least paragraph four were to be applied, everything would be much simpler, because below, just like in the version from 2016, it says: “The free flow of information through the media, as well as the editorial autonomy of the media, must not be endangered, especially by exerting pressure, threatening, or blackmailing editors, journalists or sources of information”.

Those who believe that this part of the Law is being upheld can also believe that it matters what is written in the rules for becoming a media publisher. According to the new Law, a publisher can be an entrepreneur or a legal entity not established by the state, province, or city, except when it comes to a “capital company engaged in electronic communications”. This is the article that the Government insisted on retaining and which the opposition has criticised as a way for the state-owned Telecom to acquire more media outlets and further limit the space for any criticism of the Government. In the Parliament, ministers kept reiterating that Telecom was independent and “worked in the interest of the citizens of Serbia”.

Press Council – it remains to be seen

In the draft Law on Public Information and Media, the proposer attempted to introduce an article that would significantly reduce the role of the Press Council in the criteria for selecting projects to be co-funded through competitions, just before submitting it to the Assembly. Let us remind you, the decisions of the Press Council should have been limited exclusively to the media that recognise its jurisdiction. After pressure from the public, this was changed and it was adopted that the media outlet applying for funds should prove that in the year preceding the competition, no measure was imposed on it by the regulatory body in the case of electronic media, or that no act was passed by the self-regulatory body of the Press Council – for printed media and online media, for which it had been established that they violated the legal provisions, that is, the standard of professional ethics. Up until now, it has happened that the media that violate the Code received the most funds at public bids. Quite often local self-governments have given an impressive portion of the funds to the Belgrade tabloids close to the regime mostly for the advertising-like projects “Get to Know Serbia” or “My Alphabet of Belgrade” or “Infrastructural revival of the Kings” or something similar that was judged to be of the most tremendous importance for the citizens. So, only the analysis of the application of this Law will show how the members of various competition commissions, “media experts” and media experts deciding on money will behave in the future.

Is the composition of REM independent and without anyone’s influence?

One of the articles of the Law on Electronic Media that the minister proposed bragging, was the change of institutions that propose candidates for the Council of the REM, as according to the old Law candidates were nominated by the competent committee of the National Assembly and the competent committee of the Assembly of the Autonomous Province of Vojvodina.

Proposals were also made by universities, associations of electronic media publishers, associations of film artists and associations of composers, associations dealing with child protection, national councils of national minorities as well as churches and religious communities.

In the new Law, a concession was made, as the Minister of Information, Mihailo Jovanović explained: “Instead of parliamentary committees that proposed three members of the Council, we now have as one joint proposer the Protector of Citizens, the Commissioner for Equality and the Commissioner for the Protection of Information of Public Importance. The following entities can act as independent proposers:  universities accredited in the Republic of Serbia, associations of electronic media publishers, journalist associations, film associations, stage and drama artists, composer associations, associations whose goals are to achieve freedom of expression, associations whose goals are to protect children, national councils of national minorities and churches and religious communities”.

What the Minister failed to mention, but is nevertheless well-known, is that independent institutions such as the Commissioner or the Protector of Citizens are also elected by the National Assembly. More importantly, no matter who the proposer is, the decision on whether someone will be a member of the REM is made by a simple majority, so the ruling coalition does not have to negotiate with anyone or agree to candidates who are not to their liking. “In the event that none of the proposed candidates receives the required majority of votes, the procedure for nominating candidates is repeated”. This is stated in Article 11 without specifying how many times. Moreover, authorised proposers, such as the Commissioner or the Protector of Citizens must agree on one candidate, or journalist associations that can only have 300 members, which opens up the possibility of participation of a number of ‘phantom’ organisations and associations.

It is positive that, at least on paper, the members of the REM should not be those who question the reputation and independence of the Regulator. Nonetheless, anyone who has ever attended a meeting of the current REM President, Olivera Zekić, with the owners and editors-in-chief of television stations that promote immorality and violence, seen embraces and displays of closeness, and, eventually, the allocation of national frequencies, is aware of the fact that this provision is there only for those who read the Law, and not for those who live in Serbia. Because the Law states that no one has the right to influence the work of Council members and that they are not obligated to accept anyone’s instructions. And if that is what it says, and if they themselves claim that they really think that all of Serbia should watch television programmes that promote reality shows and conspiracy theories, how can you not believe them?!

REM during the elections

CRTA’s observation mission submitted 29 complaints to the Regulatory Authority for Electronic Media (REM) against media service providers who violated their obligations in relation to the election campaign. Of these, 24 complaints were submitted against TV channels with national coverage (TV Pink, TV Prva, B92, and TV Happy), while the remaining five were submitted against local TV channels. CRTA’s complaints primarily pointed to intensive one-sided attacks and negative campaigning against opposition leaders. Some of these cases also include hate speech against opposition representatives. In addition, many complaints were filed for violating the principle of representation without discrimination and for allowing state officials to campaign in their official capacity. 

During the election campaign, the REM Council did not consider any of CRTA's complaints, nor has informed CRTA to date about the outcome of the proceedings (if any) initiated against the reported TV channels. Only after the elections ended REM delivered five answers saying that there is no basis for initiating proceedings. 

This is particularly problematic considering that the new Law on Electronic Media, which came into force immediately after the elections were called, obliges REM to decide on initiating an investigatory procedure within 48 hours upon learning of the facts and circumstances of a probable violation of the Law or other regulations governing the conduct of media service providers in relation to the election campaign. Moreover, when initiating the proceeding, REM is obliged to conclude it by issuing a decision within 72 hours. REM has not adhered to these legal deadlines in any case where CRTA has reported law violations. 

CRTA's complaints were included on the REM Council meetings' agenda for the first time after the election day. Based on the published agenda of the REM Council sessions, CRTA learned that at the meeting held on December 22, 2023, the REM Council considered reports from the REM’s Supervision and Analysis Service regarding four cases reported by CRTA. At the session held on December 29, 2023, eleven cases from CRTA's complaints were considered. However, the transparency of the REM Council's sessions is lacking, as their outcomes remain unknown. Minutes from these sessions are also not available to the public.

Snap parliamentary elections were held on 17 December 2023, which brought a new parliamentary convocation in 2024. The constitutive sitting of the Fourteenth convocation of the National Assembly began on 6 February, 97 days after the elections were called. It will continue on 18 March. The Government has still not been elected.

This sitting started 26 days from the day the official election results were proclaimed, which is within legal deadlines. Per these deadlines, the constitutive session of the National Assembly should be held no later than 30 days after the announcement of the final election results, after which the 90-day deadline for the formation of the Government begins. 

Waiting through the years

From one election cycle to the next, the constitution of the Assembly and the formation of the Government have been happening just before the expiration of these deadlines. The state, if we take into account the election campaign period as well, has been in an ‘acting mode’ for a very long time.

As a matter of fact, in the last eleven years, the citizens of Serbia have spent a total of two years, three months, and four days in periods from calling parliamentary elections to the formation of the Government. Expressed as a single figure, that is 824 days.

The calculation of this institutional vacuum primarily involves parliamentary elections held in 2012. At that time, from the official commencement of election activities to the decision on the new Government, 137 days passed. Two years later, in 2014, during the snap parliamentary elections, we got a new prime minister and his cabinet in a significantly shorter period of time – 89 days after the elections were called.

On the other hand, the 2016 snap elections brought a three-digit number. From the moment the president of the country called the elections to the day when the Assembly elected the Government, 161 days passed.

The next electoral episode followed in 2020. The elections were regular, but the situation was extraordinary due to the COVID-19 pandemic. Election activities were interrupted the moment the state of emergency was declared and resumed after it was lifted. If this interruption of the electoral process is also taken into account, the state spent 239 days in the ‘acting mode’, whereas normal circumstances – the campaign period and the periods for the constitution of the Assembly and the formation of the Government lasted a total of 183 days.

Although there was no state of emergency, the snap elections held in 2022 set a record in the decade behind us. The period from the day elections were called to the day we got a new Government lasted a lengthy 254 days.

FANTOM IZ SKUPŠTINE

Uvažene prazne stolice, kao i trenutno isključeni mikrofoni, kamere i svetla,

Pre no što pređemo na Fantoma iz skupštine, koji će se u ovoj priči pojaviti nešto kasnije, konstatujmo da nas, eto, opet u istoj situaciji. U onoj kao pre par nedelja, kada smo se razišli na desetoj i poslednjoj sednici onog Zatvorenog parlamenta.

Dobro, nije ista situacija, slična je. Pritom, ne misli se na političku situaciju. Ona je ista da istija ne može biti. Eno nove a iste izborne kampanje kako hvata zalet,  ovaj put za lokalne izbore, dveju različitih vrsta. Prva vrsta bi bila slučaj ponovljenih izbora u Beogradu. Oni se, doduše, zovu “Novi” a ne “Ponovljeni”, e da se ne bi baš javno i formalno priznalo da je početni decembarski pokušaj biranja gradske (i republičke) vlasti bio sumnjivo legalne i nesumnjivo nelegitimne prirode.

Pored ovih i ovakvih beogradskih izbora biće organizovani i još poneki od lokalnih izbora. Ovi potonji se, pak, organizuju u onim sredinama iz kojih je u decembru u Beograd pristigao jedan deo onih birača, koji su iznebuha naselili beogradske trafo stanice i prazne placeve sa adresama. Kao i solitere naglo napunjene stanarima, koji niti imaju želju, a niti imaju način da žive u njima... Ali, to je neka druga i duga priča, nismo se danas zbog toga okupili. Nego:

U Narodnoj skupštini se nije mnogo toga desilo, a od kad su zvanično proglašeni rezultati republičkih izbora gorepomenutog kvaliteta. Održana je jedna gotovo polukonstitutivna sednica ovog takoreći Saziva, na kojoj je deo poslanika zakletvu dao u skupštinskoj sali, a deo izvan nje. Pa su, potom, oba dela otišla na zasluženu pauzu, koja će biti okončana onda kada se bude, uz pomoć silikona ili dak-trake, sastavio novi najviši organ izvršne vlasti, onaj Ustavom propisani. A to će se desiti kada neka druga izvršna vlast, Ustavom dosta manje propisana, bude završila konsultacije po pitanju sastava vlade Srbije. Tamo, u zgradi preko puta, sad baš da ne razrađujemo nepotrebne detalje...

U toj i takvoj situaciji, parlament je ponovo zatvoren, a kada se bude još po neki put otvorio, neće biti baš zatvoren, ali će biti poprilično zaglavljen. Ovo komplikovano stanje „manjkave demokratije“ (kako Ovo Ovde svojim blagim administrativnim jezikom zove glasoviti „Ekonomist“) ne sluti da će ovdašnja skupština biti neko mesto na kome će cvetati mirni dijalog, uvažavanje i tolerancija. Što i nije ništa neočekivano, uzevši u obzir da su parlamentarni Sazivi u poslednje vreme neka vrsta zakonodavne pauze između dve runde republičkih izbora. A ovi se, pa, raspisuju da bi država ostala u optimalnom odnosu između normalnog društvenog života i izborne kampanje. I to optimalno je, po svemu sudeći, veoma minimalno i u skladu sa tim koliko se u Državnom Vrhu voli politički marketing, a koliko život izvan njega, ako ga upošte ima. No, manimo sad i to, idemo na onog na početku pomenutog Fantoma...

Sve ovo do sada navedeno nekako navodi na pomisao da će Narodna skupština Republike Srbije, odnosno ono što će poslanici činiti u njoj, imati specifično scensku ulogu u političkom životu zemlje. Neka vrsta opere, recimo, u kojoj se izvode glasne i prenaglašene solističke, duetske ili grupne numere. Svrha ovih „muzičkih tačaka“ jeste da razonode, razneže ili iznerviraju, a između dva rečena izborna ciklusa. Izborni ciklusi, opet, biće blizu jedan drugome onoliko koliko bude zahtevalo tumaranje između (daljeg) utvrđivanja statusa Kosova, (daljeg) premeravanja distance između Rusije i Ukrajine, (daljeg) usklađivanja sa rezultatima glasanja u Evropi i SAD, kao i koječega (daljeg) još. Svemu ovome, rekosmo, potrebna je opera skupštinskog formata, da eto, građanima malo skrene misli, da bude tema za njihova zajednička druženja uživo i društvene mreže, da u okviru svojih mogućnosti skrati njihovo vreme napetog čekanja na ko će ga više znati šta. Tako to funkcioniše, već odavno: prvo neki „O sole mio“, pa ćemo da vidimo dalje šta ćemo.

E, pa, tamo gde ima opere, moglo bi da bude i Fantoma. A  on je, da se podsetimo na fabulu radnje, onaj misteriozni lik koji živi u podzemnom prostoru ispod zgrade opere. U javnosti se oglašava pismima, a u nekom trenutku pobrljavi i otme glavnu pevačicu. I ako izuzmemo ovo poslednje (jer pevačice se sada više ne otimaju, nego ih odlikuju), ova konkretna osoba koja vam se sada – uvažene stolice, mikrofoni, kamere i svetla – ponovo obraća u ovom imaginarnom govoru, mogla bi preuzeti ulogu tog nekog skupštinsko-operskog Fantoma. Nije da nema psihotično-horornog potencijala: zatvoren u podzemlju parlamenta, pažljivo osluškuje šta se dešava iznad dok muzika svira pa se, kad nema više ni umetnika ni publike, došunja da u praznoj sali Skupštine za svoju dušu ispriča koješta o koječemu. Fantom iz Skupštine. Samo joj je on falio.

I eto, tako ćemo. U narednim nedeljama, bez jasno utvrđenog rasporeda i/ili kraja ove parlamentarno-operske avanture,  penjaću se na ovu zamišljenu govornicu i nadalje ću, kao i u dosadašnjim prilikama, držati govore dok ispred mene nema nikog. Situacija slična, prilika drugačija. Uz napomenu da je ovo prvi Fantom iz Skupštine koji javno priznaje šta je po svojoj pojavi i značaju, a i gde se pojavljuje. Htedoh time reći da je ovde bilo i ranije kojekakvih fantoma, nego su se vešto krili. A biće ih i dalje, samo će ostali nastupati danju, a ovaj jedan i jedini javni – kad svi drugi odu.

Uvertira može da počne. Pa da zapevamo od sreće.

Vidimo se, ovih dana.

Kako će izgledati novi skupštinski saziv?

Na parlamentarnim izborima održanim u decembru 2023. godine učestvovalo je 18 izbornih lista - isto koliko i na prethodnim izborima 2022. godine (Tabela 1). 

Tabela 1: Pregled broja kandidovanih izbornih lista na parlamentarnim izborima u proteklih 11 godina i broja izbornih lista koje su osvojile mandate

Preliminarna struktura budućeg saziva Narodne skupštine Republike Srbije 2024.

Od 18 kandidovanih lista, mandate je osvojilo njh pet, uz pet izbornih lista manjinskih stranaka za koje važi pravilo takozvanog “prirodnog praga”. Dakle, mandate će dobiti kandidati i kandidatkinje sa ukupno 10 izbornih lista (Tabela 2). 

Tabela 2: Preliminarni pregled izbornih lista koje su osvojile mandate u Narodnoj skupštini nakon parlamentarnih izbora 2023. godine

Kada je reč o stranačkoj strukturi, prema podacima navedenim u izbornim listama, u Skupštini će se naći predstavnici i predstavnice 24 stranke i jedne grupe građana (grupa građana “Mi – glas iz naroda, prof. dr Branimir Nestorović“). 

Pojedinačno, najviše poslanika i poslanica imaće Srpska napredna stranka (110), zatim Narodni pokret Srbije (17), dok je na trećem mestu Stranka slobode i pravde (16) (Tabela 3).  

Tabela 3: Preliminarni pregled političke strukture izbornih lista koje su osvojile mandate nakon parlamentarnih izbora 2023. godine, i broja osvojenih mandata po svakoj političkoj partiji ili pokretu

Što se polne strukture budućeg saziva tiče, manje zastupljeni pol, žene, nije dostigao željenih 40 odsto učešća, iako jeste blizu tog broja (Grafikon 1).

Grafikon 1: Preliminarna polna struktura XIV parlamentarnog saziva

Najveće odstupanje od procentualnog odnosa 60:40 imaju liste sa malim brojem mandata. Oba mandata liste Usame Zukorlić – Ujedinjeni za pravdu – Stranka pravde i pomirenja – Bošnjaci Sandžaka,  Tomislav Žigmanov – Demokratski savez Hrvata u Vojvodini, kao i po jedan ukupni mandat lista Ruska stranka – Slobodan Nikolić i Politička borba Albanaca se nastavlja – Šaip Kamberi pripali su muškarcima, tako da je procenat žena ovih lista nula, dok je od dvoje poslanika liste SDA Sandžaka – dr. Sulejman Ugljanin jedan muškarac i jedna žena, te su oni dostigli najviši procenat zastupljenosti manje zastupljenog pola, polovinu. 

Kod lista koje su osvojile više od 10 mandata, zabrinjavaju liste Dr Miloš Jovanović – Nada za Srbiju – Srpska koalicija NADA – Nacionalno demokratska alternativa – Nova Demokratska stranka Srbije (Novi DSS) – Pokret obnove Kraljevine Srbije (POKS) – Vojislav Mihailović i Mi - glas iz naroda, prof. dr Branimir Nestorović, koje imaju odnos polova praktično 70:30, naročito ukoliko se ima u vidu da je lista koalicije Nada prethodni saziv započela sa 60:40, a završila sa 80:20, nakon niza ostavki poslanica, na čija mesta su došli poslanici. (Grafikon 2).

Grafikon 2: Polna struktura po izbornim listama koje su osvojile mandate 2023. godine

U starosnoj strukturi, među budućim poslanicima i poslanicama najviše je rođenih između 1970. i 1979. godine, a ukupna prosečna starost je 49 godina. Poslanika i poslanica mlađih od 30 godina je pet, što je znatno manje nego u prethodnom sazivu, kada ih je bilo 14 (dok je prosečna starost bila 47 godina).

Najstariji poslanici novog saziva biće Stojan Radenović, Nada Macura i Jovan Kolundžija (SNS), rođeni 1948. godine, a najmlađi Nastasja Baković (Protiv nasilja) i Marko Milošević (SPS/JS), rođeni 1999. godine (Tabela 4).

Tabela 4: Preliminarna starosna struktura XIV parlamentarnog saziva

Prosečno najstarija je lista Ruska stranka – Slobodan Nikolić, koja ima samo jednog poslanika, starog 67 godina. Sledeća je lista Politička borba Albanaca se nastavlja – Šaip Kamberi koja takođe ima jednog poslanika koji ima 60, a zatim lista Mi - Glas iz naroda, prof. dr Branimir Nestorović, sa prosečnom starošću od skoro 58 godina. „Najmlađa“ je lista Usame Zukorlić – Ujedinjeni za pravdu – Stranka pravde i pomirenja – Bošnjaci Sandžaka,  Tomislav Žigmanov – Demokratski savez Hrvata u Vojvodini, sa dva poslanika, prosečne starosti 34,5 godina (Grafikon 3).

Grafikon 3: Starosna struktura po izbornim listama koje su osvojile mandate 2023. godine

Što se regionalne raspodele tiče, najveći broj poslanika i poslanica ima prebivalište na teritoriji Beograda, ukupno skoro 43 odsto. Sledeći po zastupljenosti je Južnobački okrug, sa 8 odsto, dok je a trećem mestu Nišavski okrug, sa nešto preko 4 odsto. Čak 16 okruga zastupljeno je sa manje od 5 poslanika i poslanica, odnosno manje od 2 odsto. Okruzi koji nemaju svoje predstavnike i predstavnice u novom sazivu Skupštine su dva okruga sa područja Kosova i Metohije -  Kosovsko-pomoravski i Prizrenski (Tabela 5). U odnosu na prethodni saziv, na listi regionalne raspodele promena je u trećem mestu, jer se tada na ovoj poziciji nalazio Raški okrug, koji je u ovom sazivu pao na peto mesto. Takođe, u odnosu na prošli saziv primetno je i znatno smanjenje procenta Južnobačkog okruga (sa 12 na osam procenata), no, bez obzira na to smanjenje, ovaj okrug je zadržao istu poziciju na listi u odnosu na prošli saziv.

Tabela 5: Preliminarna regionalna struktura XIV saziva

Sem ukupnog broja poslanika i poslanica po okrugu, za bolje razumevanje predstavljenosti okruga u parlamentu važan je i broj stanovnika čije lokalne probleme i potrebe najbolje mogu razumeti i zastupati poslanici i poslanice iz istog okruga, odnosno razmera između broja stanovnika okruga i broja poslanika i poslanica iz tog okruga, iako trenutni izborni sistem predviđa da je cela Srbija jedna izborna jedinica i da je svaki narodni poslanik predstavnik svih građana Srbije. Ukoliko se razmotri i broj građana svakog okruga, Beograd je ponovo na prvoj poziciji, sa jednim poslanikom na 15740 građana, dok sa druge strane u Moravičkom okrugu jedan poslanik dolazi na čak 94946 građana. 

Građani Pčinjskog i Zaječarskog okruga, na primer, stoga imaju prema broju stanovnika bolju indirektnu predstavljenost nego što pokazuje samo ukupan broj poslanika, dok su u Južnobačkom i Nišavskom okrugu građani u tom smislu predstavljeni lošije. 

Za okruge sa područja Kosova i Metohije RZS nema podatke o broju građana, te ovakva analiza nije moguća (Tabela 6). 

Tabela 6: Presek preliminarne regionalne struktura XIV saziva sa brojem stanovnika po regionima

Procentualno najveći udeo poslanika i poslanica iz Beograda ima lista Mi - Glas iz naroda, prof. dr Branimir Nestorović (92%), dok manjinske liste nemaju nijednog poslanika ni poslanicu sa prebivalištem na teritoriji Beograda (Tabela 7).

Tabela 7: Regionalna struktura po izbornim listama koje su osvojile mandate 2023. godine

Kada je reč o dosadašnjem poslaničkom iskustvu, 98 poslanika i poslanica prvi put će se naći u poslaničkim klupama, što je skoro 40 procenata od ukupnog broja. Najveći broj mandata do sada imaju poslanici Veroljub Arsić, Igor Bečić i Aleksandar Čotrić (SNS), kojima će ovo ukupno biti deseti poslanički mandat u Skupštini Srbije (Tabela 8).

Tabela 8: Preliminarna struktura po ukupnom broju prethodnih mandata poslanika XIV saziva 

Gledano po listama, prema prosečnom broju prethodnih mandata najiskusnija je lista Ivica Dačić – Premijer Srbije, sa prosečno više od tri prethodna mandata po poslaniku, dok je jedinom poslaniku liste Ruska stranka – Slobodan Nikolić ovo prvi mandat (Grafikon 4).

Grafikon 4: Preliminarna struktura po prosečnom broju prethodnih mandata poslanika XIV saziva po listama

I na kraju, kada je reč o zanimanjima poslanika i poslanica, najviše ih je u oblasti prava i ekonomije, a u prva tri su još prosveta i nauka. Među poslanicima i poslanicama nema nezaposlenih, kao ni studenata, a u penziji ih je 9 (Tabela 9).

Tabela 9: Preliminarna struktura po oblastima zanimanja XIV saziva 

NEIZGOVORENI GOVOR

E, pa, uvažene prazne stolice, poštovani neuključeni mikrofoni, kamere i svetla,

Došlo je, eto, vreme da se razilazimo. To će se desiti tako što ću ja da napustim ovu praznu salu, jer svi vi gore navedeni ionako nemate ni kud ni kako. Već koliko sutra, i to ne zbog fraze već bukvalno, ovaj će prostor biti overen situacionom posledicom parlamentarnih izbora – kako po pitanju načina odvijanja istih, tako i po pitanju dobijenih odnosa između skupštinske većine i manjine.

Preciznije rečeno, u dvorani u kojoj držim ovaj imaginarni govor biće onoliko notornih narodnih poslanika koliko propiše, da izvinete, sinergijski rezultat mnogih okolnosti: nesumnjivo sumnjivog broja birača na izborima; odnosa dokonih međunarodnih uticaja na ovu njima zanimljivu zemlju; stamenosti ovdašnje sve poroznije autokratije; kao i preostale energije smorene javnosti, a u odnosu na sve sada nabrojano. Plus Kosovo, začin našeg ideološkog življenja već trideset i kusur godina. I kad se to sve to uskladi, Narodna skupština će početi da radi i onako i onoliko koliko joj to pomenute okolnosti dozvole. Što, naravno, nije dovoljno. Jer parlament služi, između ostalog, tome da stvori okolnosti, a ne obrnuto. To nikako da naučimo.

No, bilo kako bilo, nekako će se i u nekom sastavu konstituisati novi Saziv ovog skupštinom nazvanog mesta, a gde sada govorim ja, pred praznim stolicama. Ubrzo će u te stolice sesti neki ljudi sa poslaničkim titulama, legitimacijama i imunitetima, a njima će se, kako valjda tradicija nalaže, u svojstvu privremenog predsedavajućeg, obratiti najstariji poslanik, koji pritom nije Nada Macura jer ona nije baš najstarija. Elem, možemo, kad već sve zamišljamo, da zamislimo i da je najstariji poslanik zaboravio da ponese papir na kome je napisan govor za tu priliku. Kao i da mu je neko, na prevaru, uvalio drugo parče papira na kome piše sledeće:

---------------

„Dame i gospodo narodni poslanici,

Iako mnogi od nas, manje ili još manje opravdano, smatraju da znaju kakvu ulogu ima Narodna skupština Srbije u našoj državi i u našem društvu, dadoh sebi tu slobodu da napravim mali spisak toga čemu ova institucija ne služi. Računam, šta nam je teško i to da znamo, kad već primamo plate da boravimo u nečemu što ima svoju jasnu svrhu, pa time nema i svaku ostalu. Krenimo, dakle, nekim nabacanim redom...

A počećemo onim što nam se nabacalo samo od sebe, pre neki dan. Dakle, sastav skupštine ne služi tome da se skandalozne odluke suda drže dalje od javnosti, e da izborna kampanja ne bi bila „uznemirena“ nepostojanjem pravde. Pravosuđe ne postoji da bi stvaralo prijatan ugođaj tokom hibridnog reizbora vlasti, te samim tim ni ovaj parlament ne služi tome da bi bio posledica tog i takvog smirujućeg ambijenta.

Takođe, skupštinske govornice ne služe tome da se ostavi što bolji ili što zabavniji utisak na one dokone gledaoce koji imaju vremena i volje da obrate pažnju na to ko je kome i povodom čega zavalio etiketu na čelo. Ili metu, u zavisnosti od dramatičnosti situacije.

Prva zasedanja Narodne skupštine Srbije služe, navedimo i tu banalnost ove situacije, da birači imaju ideju (ili makar nadu) kako izbora neće biti do daljnjeg. A ne da služe tome, kao evo i sada, da budu privremeni ukras neprekidne izborne kampanje, koji se skida ili stavlja kad politički Deda Mraz poželi da Nova izborna godina počne ili da se završi.. Ho, ho, ho.

Ne treba napominjati ni da Skupština ne služi tome da se – zahvaljujući kako god stečenoj parlamentarnoj većini – legalizuje nelegalno, legitimizuje nelegitimno, odobri neodobrivo i hvali nepohvaljivo. Jer parlament ne služi tome da oformi narodni interes, već da ga zaštiti. On ne služi tome da narodnu volju falsifikuje, već da je reprezentuje. A ponajmanje služi tome da utvrdi apsolutnu vlast, već od svog istorijskog nastanka dragovoljno robuje upravo tome da takvu vlast ograniči.

I ono što je najvažnije, svaka skupština, pa i ova, ne služi tome da bi pokazala silu jedne države, već njenu moć. Jer moć i sila su dve sasvim različite stvari. Kad nemaš potrebnu količinu moći, potrebna je sila da je učvrsti: medijska, policijska, vojna, sigurnosno-službena, finansijska i svaka druga. Svaki parlament, pa i ovaj, posledica je želje da kakav-takav konsenzus zameni (oružani) sukob, da rasprava zameni svađu, da dijalog zameni jedno te isto od jednih te istih. Ili, još gore, od jednog te istog.

Ideja svake, pa i ove skupštine je da mirnim, a ne nasilnim putem, umanji tenzije u društvu i uspostavi neistrebljujući odnos između većine i manjine. Svaki parlament, pa i ovaj, društveni je instrument odbacivanje sile kojom se odluke jačih nameću slabijima, kao i odluke onih razjarenih – smirenijima. Ništa ne treba na silu, a najmanje vladati ili zadržavati vlast.

Nenasilna moć države je, dakle, razlog postojanja i svrha ove sale u kojoj sedimo. Mi, narodni poslanici, postojimo da bi bili garant toga da za sprovođenje zakona koje izglasavamo nije potrebna masovna i masivna sila; kao ni da sila neće biti potrebna da se naše odluke ukinu. Naša podrška koju dajemo izvršnoj vlasti, kao i naše neslaganje sa njom, postoje ponajviše zato da ne bi sila, državna ili narodna, zamenila ono što mi ovde radimo. I onoliko koliko mi ovaj svoj posao radimo loše ili dobro, toliko će nas pamtiti u budućnosti: kao administrativne korumpirane najamnike raznoraznog siledžijstva ili kao izabrane i legalno plaćene čuvare narodnog i državnog mira.

Mi smo, koleginice i kolege, ili ta moć ili ta nemoć o kojoj sam govorio. Šta ćemo odabrati da budemo, to zavisi od toga koliko imamo na umu da su samo zbog toga glasači izabrali nas. Nećemo, naravno, sada ulaziti u detalje kako je to glasanje teklo. Jer to je neka druga priča. I po svemu sudeći duga.

Stoga, dame i gospodo, želim nam svima srećan i nenasilan rad. Pa šta bude.“

----------

Eto, tako bi to moglo da se izgovori. Neće, naravno, ali evo govora ovde, za svaki slučaj. A ja odoh, jer  se zatvoreni parlament otvara. Opet, po hodnicima ovog zdanja kruži šapat da ni to otvaranje ni ta otvorenost neće dugo potrajati, te da će ponovo moći da se nastave ova naša zatvorena parlamentarna susretanja. Dakle, videćemo da li se viđamo opet. Do viđenja, u svakom slučaju.

Autor: Voja Žanetić