UVODNO IZLAGANJE

Uvažene prazne stolice, kao i neuključeni mikrofoni, kamere i svetla,

S obzirom da na sednici ovog parlamenta, zatvorenog minimum do kraja izbora, nema baš nekih ograničenja po pitanju sadržaja izlaganja, biću slobodan da totalno privatizujem ovaj uvod. Te da objasnim otkud i ova sednica i ja na njoj.

A reč je o tome da sam kao dete jako voleo knjigu Jensa Sigsora – „Pale sam na svetu.“ Za one koji je nisu čitali, knjiga govori o dečaku Paleu, koji se jedno jutro budi i na svetu nema nikoga – sem njega. Na stranu pedagoško-poučni kraj knjige – gde usamljeni Pale plače i želi da što pre vidi roditelje –  u ovom trenutku bitno je da taj glavni junak može sam svašta da radi, a što inače ne bi mogao: da vozi tramvaj, da ulazi i izlazi iz praznih prodavnica i poslastičarnica, besplatno uzimajući sve što mu se sviđa i što želi. Čak je i iz banke uzeo vreću novca, sa kojom baš i nije znao šta bi, jer je sve bilo, rekosmo, besplatno. Jer nije bilo nikog sem Palea, samog na svetu. Znam, treba da pređem na stvar. Pa evo.

Poveden ovom detinjom simpatijom, prepoznah da je ovih dana zatvoreni srpski parlament (takođe poznat pod imenom – Narodna skupština) kao stvoren da se u tom njemu, makar evo ovim imaginarnim putem, zatekne jedan poprilično stariji Pale. A on će se, evo, sa govornice obraćati praznim skupštinskim stolicama, u nedostatku mogućnosti da bez smetnje vozi tramvaj ili makar opljačka banku.

S obzirom da u sastav parlamenta uvek ulaze ljudi koji, na ovaj ili na onaj način, reprezentuju neki deo birača, ovaj ovde govornik će biti slobodan da samopredstavlja sve one ljude koji su poželeli da se obrate sa skupštinske govornice, a to nisu mogli da učine jer ih niko nije ni stavio na izborne liste ni odabrao glasanjem. U tome će pomoći i činjenica da pisac ovog trenutnog skupštinskog govora poznaje ljude iz Otvorenog parlamenta, koji su mu dozvolili da objavljuje izmišljena skupštinska kazivanja pod nazivom „Zatvoreni parlament“. Svidelo im se ime kolumne, valjda.

A što bi se neko, u sred izborne kampanje za novi saziv i sastav Skupštine, uopšte obraćao sa skupštinske govornice? Pa upravo zato. Ustaljeni je ovdašnji običaj, a valjda je tako svuda u svetu, da sve stane dok traju izbori i sve što im prethodi. Poslovi, plaćanja, dogovaranja, muljanja – sve se zamrzne dok se ne namesti neka nova personalizovana državna mašinerija, koja je na ovaj ili onaj način utopljava naše živote. Tu i tamo pojavi se neki hiperaktivni inostrani emisar, koji staroj vlasti izdiktira uslove za novu epohu, čisto da se „zapljune“ na vreme; a svoj će diktat doneti i nekim novima, ako kojim čudom budu baš takve okolnosti. Ukratko i jednostavno, sem predizborno grozničavih medija, te praktično neophodnih bolnica, apoteka, kafana, kladionica i crkava, slabo da išta drugo ima volje da deluje, a dok u fotelje ne zasednu držaoci novog vladajućeg mandata.

U takvim okolnostima, skupštinska govornica je jedna dozlaboga poetična scenografija. Ostavljen da se odmara od televizijskih prenosa i praktične primene rijalitija u politici, predzborno ispražnjeni parlament tek tada – odnosno evo sada – može da posluži da se u njemu kažu stvari koje izmiču prokletoj dnevnoj politici. Da je neke pravde i pameti, dok se politički junaci bore za pobedu u bitci za državne položaje, zatvoreni parlament bi bio stalno otvoren za običan svet, da i oni sami konačno iskoriste tu Instituciju (reč koja se nemilice troši pa joj je sve potrebnije veliko slovo na početku) i kažu šta im je na društvenoj duši. Agora služi tome da ne bude gore. A biće gore, ako se politika ne vrati onima koji su njeni stvarni vlasnici. Mi, što bi rekao Jevgenij Zamjatin.

U ime tog sveta, to gledano demagoški, a pre svega u svoje sopstveno društveno-voajersko ime – to gledano sa stanovišta da sam se prvi i jedini setio da uzurpiram ovu govornicu iz mašte – držaću ove pisane govore. Na slobodne i koje mi na pamet padnu teme, jer nema dnevnog reda. Iz ugla koji je ideološki fluidan, jer mi se može,  s obzirom da nema ni pozicije ni opozicije, sam sam ovde. Nema kalendara ovog mog Zasedanja – kao što ga preciznog nema ni dok Skupština redovno radi – pa će se govori pojavljivati kad mi koji od njih sazri za objavljivanje. A i repliciraću samom sebi, ako mi se ćefne. Moja sednica, moja pravila. I to će tako ići sve dok se izbori ne završe (sa ili bez učešća nekog novog ponovljenog glasanja u nekom novom Velikom Trnovcu), te dok me – u metaforičnom i artističnom smislu – ne oteraju poslanici, zarad korišćenja svog izborno mukotrpno stečenog mandata. Dok, dakle, Narodna skupština ne postane ponovo Otvoreni Parlament.

Sad je parlament zatvoren i evo sam ja u njemu. Pred Vama, uvažene prazne stolice, kao i pred neuključenim mikrofonima, kamerama i svetlima. Pale, sam samcijat u Skupštini. I da, nema plakanja na kraju.

Vidimo se, ubrzo, na drugoj sednici.

Parlamentarni izbori raspisani su u sredu, 1. novembra, i održaće se kao što je i pretpostavljano 17. decembra - Trinaestom sazivu Narodne skupštine zvanično je došao kraj. Ono što sledi jeste kratak pregled najvažnijih događaja i prevalentnih tema koje su obeležile ovaj saziv - i malo statistike, radi razonode.

UKRATKO

Poslednja plenarna sednica Trinaestog saziva završila se u četvrtak 26. oktobra, za dlaku promašivši poslanička pitanja (prim.aut. poslanička pitanja bi trebalo da se održavaju svakog poslednjeg četvrtka u mesecu) - što je igrom slučaja karakteristično za ovaj saziv. Poslanička pitanja održala su se samo tri puta - u aprilu, maju i junu 2023. godine.

Od avgusta 2022. do oktobra 2023. godine, u Narodnoj skupštini održalo se osam plenarnih sednica za vreme redovnih zasedanja, pet vanrednih zasedanja, tri posebne sednice i naravno, prva, konstitutivna sednica. Svaka od sednica za vreme redovnih zasedanja zakazana je samo dan unapred, čime su poslanici gotovo za svaku od ovih sednica efektivno sprečeni da podnose predloge izmene dnevnog reda. Ova nepredvidivost je bila izlišna (prim.aut. prema parlamentarnim pravilima, predsednik Skupštine bi trebalo da uspostavi godišnji plan rada, što predsednik Skupštine Orlić nije učinio) i svakako je značajno uticala na kvalitet rasprave. Manje od 1% amandmana podnetih od strane poslanika (bilo vladajuće većine ili opozicionih) je usvojeno.

Ovo se može primetiti i u zakonima koji su usvojeni - 99% zakona usvojenih u ovom sazivu predloženi su od strane Vlade (prim.aut. usvojeno je ukupno 197 zakona). Jedini zakon koji je usvojen, a nije predložen od strane Vlade, jeste onaj koji je usvojen pre nego što je ona uopšte i formirana - Zakon o izmenama i dopunama Zakona o ministarstvima.

Atmosfera na sednicama je bila napeta i obeležena arbitrarnošću predsedavajućeg. Predsednik Skupštine je otvoreno favorizovao poslanike vladajuće većine, izričući kazne isključivo poslanicima opozicije, a veoma često uskraćujući im pravo na repliku. Dalje, predsednik Skupštine često se sa pozicije svoje funkcije upuštao u raspravu sa poslanicima, umesto da pređe u poslaničke klupe ukoliko želi da učestvuje u diskusiji, što je i propisano parlamentarnim pravilima. Poslanici su pak, čak i kada dobiju reč, svoje vreme radije koristili za prepucavanja sa političkim protivnicima umesto rasprave o dnevnom redu.

Na većini sednica, dnevni red je bio veoma raznovrsan i nerazumno popunjen, delimično zbog toga što su se sednice održavale relativno retko, te je manji broj sednica doveo do više tačaka na dnevnom redu (prim.aut. rekorder je poslednja sednica sa 60 tačaka dnevnog reda, uključujući i budžet za 2024. godinu, raspravljenih u samo 4 dana - Parl.belež. 26. okt - Trka s vremenom).

OPSTRUKCIJA ODBORA

Jednom četvrtinom odbora (prim.aut. 5 od 20) predsedavali su opozicioni poslanici. Međutim, uzevši u obzir da je u svakom odboru dominantna bila vladajuća većina, rad odbora je često opstruiran.

Odbor za zaštitu životne sredine - svaki pokušaj održavanje sednice van zgrade Narodne skupštine, na lokaciji relevantnoj za dnevni red, neslavno se završio. Poslanici vladajuće većine bojkotovali su ove sednice, time onemogućujući uspostavljanje kvoruma i donošenje odluka.

Odbor za kulturu i informisanje - nakon masovnih ubistava u maju, usvojen je REM-ov Izveštaj o nadzoru programa komercijalnih pružalaca medijskih usluga za period od oktobra 2022. godine do kraja marta 2023. godine sa posebnim osvrtom na izveštavanja o slučajevima nasilja u televizijskim programima. Smatrajući kako ovaj Izveštaj, tako i sveukupni rad ovog Odbora neadekvatnim, opozicioni poslanik Siniša Kovačević dao je ostavku na mesto predsednika Odbora za kulturu i informisanje (prim.aut. Parl.belež. 1. jun - Zasedanja se smenjuju, tačke dnevnog reda ostaju). Formalno nije zamenjen sve do kraja saziva, te je funkciju predsednika odbora de facto obavljao poslanik vladajuće većine Nebojša Bakarec, zamenik predsednika Odbora za kulturu i informisanje. 

TRIVIJALIZACIJA NEZAVISNIH INSTITUCIJA

Zoran Pašalić, Zaštitnik građana, izabran je po drugi put, uprkos negodovanju od strane civilnog društva. Izbor Zaštitnika građana zguran je na dnevni red zajedno sa izbornom istaknutih pravnika za Visoki savet sudstva i Visoki savet tužilaštva (prim.aut. Parl.belež. 20. apr - Aleluja!).

Sa devetomesečnim zakašnjenjem o izveštajima 13 nezavisnih institucija (prim.aut. nezavisne institucije su npr. Zaštitnik građana, Agencija za sprečavanje korupcije, Poverenik za ravnopravnost, itd.) raspravljano je u objedinjenoj raspravi zajedno sa još 13 tačaka dnevnog reda i naravno usvojeni, bez značajnije diskusije (prim.aut. Parl.belež. 24. feb - Petak, dobar dan za Skupštinu). Ovom prilikom izabran je i novi direktor Agencije za sprečavanju korupcije, Dejan Damjanović. Kratak podsetnik da izveštaji nezavisnih institucija iz 2022. godine nikada nisu ni došli pred plenum, tako da se očekuje da će o njima biti raspravljano najranije 2024. godine.

“SRBIJA PROTIV NASILJA”

U senci majskih masovnih ubistava, a nakon nespretnog zahteva opozicije za održavanjem vanrednog zasedanja, predsednik Skupštine zakazao je redovnu plenarnu sednicu (prim.aut. s obzirom da je u tom trenutku u toku bilo redovno prolećno zasedanje, nije bilo potrebe za vanrednim zasedanjem). Dnevni red ove sednice poklapao se sa zahtevima koje su građani izneli na protestima “Srbija protiv nasilja”, fokusirajući se na medije (prim.aut. Parl.belež. 18. maj - Vodič kroz današnju plenarnu sednicu). Ova sednica je bila sasvim u skladu sa ostatkom saziva: inflamatorna retorika i arbitrarno predsedavanje dominirali su njome. 

MINISTRI KOJI OSTAJU I MINISTRI KOJI ODLAZE

Ministar obrazovanja, Branko Ružić, dao je ostavku pod pritiskom javnosti nakon majskih masovnih ubistava. Na njegovo mesto došla je Slavica Đukić-Dejanović, takođe članica Socijalističke partije Srbije (prim.aut. Parl.belež. 27. jul - Težak udarac).

Poslednja tačka dnevnog reda na gorepomenutoj sednici na čiji dnevni red su uticali protesti “Srbija protiv nasilja” bio je predlog za glasanje o nepoverenju članu Vlade, ministru unutrašnjih poslova, Bratislavu Gašiću. Premijerka Brnabić bila je čvrstog stava da neće predlagati smenu ministra Gašića (prim.aut. Parl.belež. 22. jun - Ako ide on, idem i ja). Ova tačka dnevnog reda nije usvojena. 

Tokom vanrednog zasedanja koje je usledilo odmah nakon ove sednice, premijerka Brnabić predložila je novu tačku dnevnog reda: smenu ministra privrede Radeta Baste, zbog političkih razlika i štetnih medijskih izjava. Ova tačka dnevnog reda usvojena je velikom većinom (prim.aut. Parl.belež. 29. jun - Ulepšavanje stvarnosti manipulacijom).

NEZAVRŠENA POSLA

Za razliku od navedenih slučajeva, koji svi imaju kakav-takav epilog, interpelacija ministra finansija Siniše Malog, pokrenuta u decembru 2022. godine, izgubljena je u akciji. Odbor za ustavna pitanja i zakonodavstvo još uvek nije odlučio o ispunjenosti formalnih uslova ovog predloga, što je neophodno za dalju proceduru.

Takođe izgubljena je i narodna inicijativa kojom se predlaže zakon kojim se zabranjuje iskopavanje litijuma i bora. Podneta od strane građanskog pokreta “Kreni-promeni” još u junu 2022. godine, još uvek nije ušla u skupštinsku proceduru.

ANKETNI ODBOR KOGA NIKADA NIJE NI BILO

U utorak, 18. jula, anketni odbor obrazovan sa ciljem da utvrdi činjenice i okolnosti koje su dovele do masovnih ubistava u osnovnoj školi “Vladislav Ribnikar” i Malom Orašju i Duboni održao je svoju prvu sednicu (prim.aut. Parl.belež. 20. jul - Politički događaj leta).

U petak, 21. jula, anketni odbor je “suspendovan” anonimnim saopštenjem za javnost na sajtu Narodne skupštine, pozivajući se na molbu podnetu od strane advokata dela porodica žrtava masovnog ubistva u OŠ “Vladislav Ribnikar” (prim.aut. Parl.belež. 27. jul - Težak udarac).

Parlamentarni izbori raspisani su u sredu, 1. novembra, i održaće se 17. decembra. Novi saziv bi trebalo da bude formiran u roku od 30 dana od objave konačnih rezultata izbora.

Počela je i završila se prva (i skoro izvesno poslednja) sednica u redovnom jesenjem zasedanju. Šezdeset tačaka dnevnog reda raspravljano u objedinjenoj raspravi. Šta je dospelo na dnevni red? Medijske i organizacije civilnog društva pokrenule peticiju kojom traže izmene nacrta medijskih zakona.

REKORD

Prva plenarna sednica u redovnom jesenjem zasedanju počela je 23. oktobra. U sad već ustaljenom maniru, zakazana je svega 24 časa unapred, što onemogućava poslanicima da predlažu dopune dnevnog reda, kao i da se pravovremeno pripreme za sednicu, bez obzira što je u skladu sa parlamentarnim pravilima.

Na dnevnom redu se nalazilo 60 tačaka, što je rekord za ovaj saziv. Među ovim tačkama bio je i i predlog budžeta za 2024. godinu (prim.aut. ovo je već viđeno - predlog budžeta za 2023. godinu bio je tek jedna od 35 tačaka dnevnog reda na sednici zakazanoj 24 časa unapred).

Među ostalim tačkama bili su i medijski i prosvetni zakoni, zakon o katastru, zakon o EXPO izložbi koja će se 2027. godine održati u Beogradu, zakon o duvani, poreski zakon, i mnogi, mnogi drugi.

NE UPLIVU DRŽAVE U MEDIJE

Medijski zakoni, koji su danas usvojeni ubedljivom većinom, i dalje su osporavani od strane stručne javnosti. Medijska i udruženja civilnog društva su pokrenula peticiju, pozivajući na izmene nacrta ovih zakona i upozoravajući na mogućnost pojačane državne kontrole medija. 

Ovi zakoni u skupštinsku proceduru ušli su tek u petak, 20. oktobra (prim.aut. simbolično, na 25. godišnjicu usvajanja Zakona o javnom informisanju koji je omogućio represiju svih medija koje je država nalazila nepodobnim; ovaj zakon sprovodio je tadašnji ministar informisanja, a sadašnji predsednik Republike, Aleksandar Vučić).

Odbor za kulturu i informisanje usvojio je amandman na član Zakona o elektronskim medijima, koji je predložila Vlada. Ovim amandmanom produžuje se zabrana funkcionerske kampanje sa 10 na 30 dana pre izbornog dana - ODIHR i PACE, u svojim izbornim izveštajima za Srbiju iz 2022. godine, procenili su da je neophodno da se ovaj period produži kako bi se postigao efektivniji odgovor na sve rasprostranjeniji fenomen zloupotrebe državne funkcije u svrhe političkog marketinga.

(prim.aut. Praktični značaj ovog amandmana je upitan. Naime, odnosi se samo na funkcionere koji su kandidati na izborima, ne i na funkcionere koji to nisu. Amandmani koje je Crta predložila poslanicima predlažu zabranu o izveštavanju o aktivnostima kako funkcionera tako i političkih predstavnika još pre nego što izborna kampanja počne, pa sve do izbornog dana, sa precizno definisanim izuzecima.)

BRŽE, BOLJE

U četvrtak, 26. oktobra, danom za glasanje završila se prva sednica redovnog jesenjeg zasedanja. Sednica je trajala četiri dana, a sa izuzetkom četvrtog dana, poslanici su radili do duboko u noć (prim.aut. na primer, drugog radnog dana sa zasedanjem su završili u 2:03 ujutru), diskutujući sve, samo ne tačke dnevnog reda.

Poslanici su izglasali da rasprava bude objedinjena, ne ostavljajući prostora za ozbiljniju diskusiju o zakonima i drugim aktima koji su se nalazili pred njima. 

Čini se da su bili u žurbi da što pre završe. Da bi izbori bili održani naširoko najavljivanog 17. decembra, oni moraju biti sazvani najkasnije 2. novembra.

(prim.aut. Sumnje su gotovo u potpunosti raspršene kada je Milenko Jovanov, predsednik najveće poslaničke grupe “AV - Zajedno možemo sve” prvog dana sednice na društvenoj mreži “Instagram” objavio napisao “Danas smo počeli poslednju sednicu u ovom sazivu”.) 

JEDINI KRITERIJUM

Od ukupno 77 zakona koji su se nalazili u skupštinskoj proceduri, i koji su predloženi od strane Vlade, 53 je dospelo na dnevni red ove sednice. Svi zakoni o zaduživanju su dobili svojih pet minuta (odnosno, s obzirom na pretrpanost dnevnog reda, verovatno i manje) u plenumu (prim.aut. iznos novog duga raste iz nedelje u nedelju - Parl.belež. 12. okt - Solo nastup), kao i zakoni koji su u proceduru ušli pre manje od nedelju dana (prim.aut. medijski zakoni i sporazumi zaključeni u Kini). 

(prim.aut. Jedini zakon usvojen u ovom sazivu koji nije predložen od strane Vlade, jeste zakon koji je usvojen pre nego što je ona uopšte formirana - Zakon o izmenama i dopunama Zakona o Ministarstvima.) 

Međutim, na dnevnom redu se nisu našli predlozi zakona o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu, proceni uticaja na životnu sredinu i kontroli opasnosti od velikih udesa koji uključuju opasne supstance. Ovi predlozi zakona inicijalno su bili tačka na dnevnom redu sednice Odbora za ustavna i zakonodavna pitanja, ali su povučeni. Zatim, poslanici vladajuće većine koji su članovi Odbora za zaštitu životne sredine bojkotovali su sednicu ovog Odbora posvećenu ovim predlozima zakona (prim.aut. Parl.belež. 19. okt  - Znakovi pored puta).

Više sreće u sledećem izvlačenju i za 17 međunarodnih sporazuma, uključujući i 8 viznih sporazuma (prim.aut. Parl.belež. 12. okt  - Solo nastup) - ni oni nisu dospeli na dnevni red. 

Predsednik Narodne skupštine dr Vladimir Orlić sazvao je Prvu sednicu Drugog redovnog zasedanja Narodne skupštine Republike Srbije u 2023. godini za ponedeljak, 23. oktobar 2023. godine, sa početkom u 9.30 časova.

Da li je pojačana aktivnost odbora vesnik plenarne sednice? Da li je javno slušanje za budžet za 2024. godinu još jedna lasta koja ukazuje na to? Možemo samo da nagađamo.

TENZIJA RASTE

Plenarna sednica još uvek nije zakazana, ali za razliku od prošle sedmice, sada postoji osnovana sumnja da će uskoro biti održana. Naime, od prošlog četvrtka pa do danas održano je desetak sednica odbora.

Odbor za finansije, republički budžet i kontrolu trošenja javnih sredstava održao je dve sednice van sedišta, jednu u Donjem Milanovcu i jednu u Zaječaru, čime se ukupni broj ovakvih sednica ovog odbora u ovom sazivu popeo na četiri (prim.aut. podsetnik da je predsednik Odbora za zaštitu životne sredine, Aleksandar Jovanović, prošle godine u više navrata pokušavao da održi sednice van sedišta, ali su ti pokušaji bili neuspešni zbog nedostatka kvoruma).

Odbor za zaštitu životne sredine je i ovih dana predmet kontroverzi. U četvrtak, 19. oktobra, zamenik predsednika Odbora, Milimir Vujadinović, inače poslanik vladajuće većine, održao je konferenciju za novinare gde je izjavio da vladajuća većina neće prisustvovati sednici Odbora zakazanoj za taj dan. Razlog je neslaganje sa gostima pozvanim da prisustvuju na ovoj sednici. Gosti o kojima se radi su Jagoš Raičević, naučni saradnik sa Instituta za nuklearne nauke Vinča, Mirko Popović, programski direktor Regulatornog instituta za obnovljivu energiju i životnu sredinu i Sreten Đorđević, advokat, koji su pozvani da daju svoje mišljenje o tačkama dnevnog reda.

Odbor za ustavna pitanja i zakonodavstvo razmotrio je Predlog za donošenje autentičnog tumačenja odredbe člana 243. stav 1. Zakona o zdravstvenoj zaštiti, koji je podnela Vlada. Odbor je odlučio da ovaj Predlog bude upućen Narodnoj skupštini na tumačenje po hitnom postupku. Ovo je prvi primer upotrebe instituta autentičnog tumačenja u ovom sazivu.

Odbor za spoljne poslove takođe je bio aktivan - poslanici su intervjuisali novopostavljenog srpskog ambasadora u Izraelu, dok se predsednik ovog Odbora, Borko Stefanović, sastao sa izraelskim ambasadorom u Republici Srbiji. 

U prošlosti se pokazalo da je pojačana aktivnost odbora dobar pokazatelj skore plenarne sednice.

BEĆARAC

Kada poslanici konačno budu seli u klupe u plenarnoj sali, čeka ih mnogo posla. Od jula u skupštinsku proceduru je ušlo više od 70 akata, te se očekuje da dnevni red naredne plenarne sednice bude i dugačak i raznovrsan. Prosvetni zakoni, međunarodni ugovori, javne nabavke, porez na imovinu, porez na dohodak, nacionalni DNK registar, transplatacija, ćelije i tkiva, njegovo visočanstvo Zakon o budžetu za 2024. godinu, kao i medijski zakoni za koje je, posle sastanka organizovanog od strane Misije OEBS-a, a kome su prisustvovali kako predstavnici Vlade tako i predstavnici medijskih udruženja, veoma verovatno da će uskoro ući u skupštinsku proceduru.

Lista će svakim danom biti sve duža i duža: Odbor za finansije, republički budžet i kontrolu trošenja javnih sredstava održaće sednicu u petak 20. oktobra, gde će se na dnevnom redu naći 32 tačke, od kojih su čak 13 zakoni o zaduživanju (prim.aut. iznos novog duga konstantno raste - Parl. belež. 12. oktobar - Solo nastup). 

U petak, 20. oktobra, biće održano i javno slušanje o budžetu za 2024. godinu. Prošle godine, javno slušanje održano je 4. decembra, a plenarna sednica zakazana je po hitnom postupku već za 5. decembar.  Ovo javno slušanje takođe može biti uzeto kao pokazatelj skore plenarne sednice.

Na kraju, ako se ispostavi da će parlamentarni izbori stvarno biti održani 17. decembra, što je datum koji predstavnici vlasti iznova spominju u medijima, da bi zakonski rokovi bili ispoštovani ova hipotetska sednica mora biti okončana najkasnije 2. novembra.

Druga nedelja redovnog jesenjeg zasedanja u toku i još uvek ništa od sednice. Predsednik Skupštine ovo, predsednik Skupštine ono, predsednik Skupštine tamo, predsednik Skupštine ‘vamo - gde su ostali poslanici? Predlog budžeta za 2024. godinu neobično rano u skupštinskoj proceduri, za petama mu i medijski zakoni. Sve miriše na vanredne izbore.

JUHU, IMA LI KOGA?

Druga nedelja redovnog jesenjeg zasedanja se približava kraju, u Skupštini pak nema dešavanja. Nema zakazane sednice, iako je lista zadataka za plenum svakim danom sve duža i duža. Raste i broj nula kod novih zaduženja: u petak 6. oktobra u skupštinsku proceduru ušlo je još nekoliko zakona o zaduživanju - samo ova tura iznosi preko 800 miliona evra duga (prim.aut. što je samo dodatak onim silnim milionima (isto preko 800 miliona evra) koji su već u proceduri - Parl.belež. 5. oktobar - Iza ćoška).

Takođe 6. oktobra u proceduru je ušao i Predlog budžeta za 2024. godinu, dosta pre roka prvi put u poslednjih nekoliko godina.

Sve se čini da se Skupština sprema da svoj posao ove godine zaključi već u oktobru, mada njeni hodnici zvrje prazni. Ne samo da nema plenarne sednice, već su i odbori neobično tihi. U prethodnih nedelju dana samo dva odbora su održala sednice, a jedan od njih je Odbor za spoljne poslove. Na sednici održanoj 9. oktobra poslanici su usvojili osam predloga sporazuma o ukidanju viza sa različitim zemljama, uključujući i Državu Palestinu.

SVUDA POĐI, KUĆI DOĐI

Za razliku od ostalih poslanika, predsednik Skupštine je imao napornu nedelju. Njegova jednodnevna poseta Azerbejdžanu je pomno ispraćena na sajtu Narodne skupštine. Naime, znamo i kada je došao, znamo i koga je video: predsednika, predsednicu Parlamenta, kao i premijera i ministra spoljnih poslova, a onda se ipak vratio tamo gde je najlepše. 

Predsednik Skupštine donirao je, a u ime Narodne skupštine, računare osnovnoj školi “Duško Radović” na Čukarici. Vladimir Orlić, osim funkcije predsednika Skupštine i jednog od predsednika glavnog stranačkog odbora SNS-a, nosi i funkciju potpredsednika opštinskog odbora opštine Čukarica.

Diplomatskih aktivnosti je, ipak, bilo više. U subotu, 8. oktobra, Predsednik Skupštine sastao se sa predsednikom Parlamenta Republike Irak. Predsednici parlamenata Srbije i Iraka potpisali su Memorandum o razumevanju između ova dva parlamenta. 

AHILOVA PETA

Uz priče o izborima koje su sve glasnije, pojavila se i nezvanična informacija o medijskim zakonima.

Naime, prema UNS-u, premijerka Brnabić obavestila je određene medijske organizacije da bi Zakon o javnom informisanju i medijima i Zakon o elektronskim medijima trebalo da budu usvojeni na redovnoj sednici Vlade danas, 12. oktobra - dakle, zakoni neće biti poslati u Brisel na mišljenje kako je bilo prethodno planirano.

Sledeći korak jeste “hitno” usvajanje ovih zakona na plenarnoj sednici krajem oktobra (prim.aut. od koje, pritom, nema ni pomena u samoj Skupštini), te je verovatno da će biti zajedno na dnevnom redu sa Predlogom budžeta za 2024. godinu i drugim predlozima zakona.

Povećanje izbornog cenzusa sa sadašnjih tri, na nekadašnjih pet posto postala je tema kojom u proseku jednom mesečno neki funkcioner Srpske napredne stranke „zapreti” opoziciji. Taj je procenat, kažu, za opoziciju misaona imenica, pa se time javnosti nameće slika da sada samo od dobre volje predsednika Srbije Aleksandra Vučića, koji formalno nije, ali suštinski jeste šef najjače stranke, zavisi ko će se sledeći put pridružiti naprednjacima u skupštinskim klupama. Pravno gledano, menjanje izbornih zakona moguće svake godine, ali promena pravila igre pred raspisivanje izbora nastavak je prakse koja je u suprotnosti sa međunarodnim standardima.

O vraćanju cenzusa na pet posto pričalo se krajem prošle godine, pa u martu kada je funkcioner SNS Milenko Jovanov tvrdio da građani traže da se vrati pet posto jer, kako je rekao, brojne opozicione stranke smatraju nedostojnim da sede u Skupštini Srbije. 

„Ipak, upravo je cenzus od tri odsto omogućio da građani vide o kakvim se diletantima radi. Da su ostali van parlamenta, možda bi nekome i dalje delovali ozbiljno. Ovako sve se pokazalo”, rekao je Jovanov. 

Upravo je o tome Vučić govorio u junu ove godine, a za njim i najglasniji predstavnici naprednjaka. Tako je u julu poslanik Vladimir Đukanović praktično ponovio Vučićeve reči da izborni cenzus za stranke treba povećati na pet odsto, a za koalicije na sedam. Istim stavom i citiranjem šefa oglasila se u avgustu Sandra Božić. „

Apsolutno sam za vraćanje izbornog cenzusa na pet odsto”, izjavila je poslanica Srpske napredne stranke i ponovila da je „Vučić je najavio da bi izbori mogli da budu u roku od tri do sedam meseci, ali opozicija ne može da postavlja uslove kojih će izbora biti“.

Nedorečeno je, ipak, ostalo to šta vladajuću većinu sprečava da pokrene pitanje povećanja cenzusa i u parlamentu, a ne samo u medijima. Ili se odgovor nalazi u tome da ova tema služi samo kako bi zamaglila sve druge izborne uslove - neravnopravnu zastupljenost u medijima, sistem sigurnih glasova ili pritiske na birače.

Nema zakonskih prepreka, ali…

„U zakonima, niti u Ustavu Srbije, ne postoji zabrana bilo kakvih krupnih intervencija u izbornom zakonodavstvu u godini koja prethodi izborima,” objašnjava za Istinomer pravna ekspertkinja u Crti Vladana Jaraković. Dodaje da ipak treba imati u vidu da, pored Ustava i zakona, deo pravnog poretka Srbije čine i ratifikovani međunarodni ugovori kao i opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava. Kao primer daje da je u ustavnosudskoj praksi autoritet dokumenta Venecijanske komisije potvrđen brojnim odlukama Ustavnog suda. 

„Upravo Venecijanska komisija donela je 2002. godine Kodeks dobre prakse u izbornim stvarima koji obuhvata i standard da se osnovni elementi izbornog zakona, naročito sam izborni sistem, sastav izbornih komisija i utvrđivanje granica izbornih jedinica, ne smeju menjati najkasnije godinu dana uoči izbora. Prema interpretativnom tumačenju ove norme, pravila koja se tiču raspodele mandata spadaju u fundamentalne elemente izbornog zakona. Visina cenzusa nedvosmisleno je jedan od tih elemenata”, kaže Jaraković. 

Ona objašnjava i da Kodeks ostavlja državama široku diskreciju da se opredele oko izbornog sistema koji će primeniti, pa sledstveno i koliki će cenzus primeniti. 

„Dakle, ako se poštuje kodeks Venecijanske komisije, u Srbiji se može menjati cenzus, primera radi sa tri na pet odsto, kada god se proceni da je takvo rešenje najbolje – osim u godini koja prethodi izborima. Zbog činjenice da promena  može biti percipirana kao zaštita uskopartijskih interesa i kao usmerena na poboljšanje izbornih rezultata vladajuće stranke, takva percepcija, čak i u slučajevima kada ne postoji namera manipulacije, svakako utiče na smanjenje poverenja u izborne procese”, kaže Jaraković.

Na kraju, ako bi se ponovila izmena cenzusa nekoliko meseci pre izbora, kao što je 2020. godine cenzus smanjen na tri odsto u februaru, a izbori su prvobitno bili zakazani za april (pa zbog korone odloženi za jun), evropski standardi ne bi bili povređeni u materijalnom smislu. 

„Ipak, pred Ustavnim sudom trebalo bi ispitati da li je izmena zakona u tako kratkom roku pred izbore, u formalnom smislu (u pogledu procedure usvajanja) nesaglasan opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, odnosno standardima sadržanim u dokumentima Venecijanske komisije, koji nalažu da se suštinski elementi izbornog sistema od kojih zavisi raspodela mandata (a takav je i cenzus) ne smeju menjati godinu dana pre održavanja izbora”, ocenila je Vladana Jaraković.

Cenzus je važan zbog raspodele mandata

Politikolog Vujo Ilić podseća da je i prethodna izmena cenzusa 2020. godine bila najavljivana na ovaj način, tako što su poslanici i funkcioneri vladajuće stranke prvo pričali o potrebi da se cenzus smanji, iako to u javnosti nije bila tema, pa su se izmene zakona preko noći našle u Narodnoj skupštini. 

„Tako se sada govori o potrebi da se cenzus poveća, bez jasne argumentacije koju možemo da razumemo u svetlu prethodnih objašnjenja zašto je cenzus trebalo smanjiti”, kaže Ilić za Istinomer. 

Ako znamo da su u međuvremenu pred izbore 2022. usvojeni sasvim novi izborni zakoni, smatra da postoji obrazac ponašanja vladajuće većine na osnovu kojeg možemo da očekujemo još jednu skoru izmenu izbornih pravila. 

„Ali pošto bi vraćanje cenzusa na pet odsto verovatno bilo teško objasniti, očekujem da će sledeća izmena možda biti u pravcu stepenastog cenzusa, gde visina cenzusa zavisi od broja stranaka koji predlažu izbornu listu”, kaže Ilić.

Ističe da se ovo ne dešava prvi put i da su u Srbiji devedesetih godina elementi izbornog sistema menjani pred svake izbore, 1990, 1992, 1997. pa 2020. godine. 

„Izborni cenzus nije menjan devedesetih, bio je pet odsto od 1992, ali menjan je broj izbornih jedinica, redosled raspodele mandata i tako dalje. Dvehiljaditih godina smo uvodili rodne kvote i menjali način raspodele mandata manjinskim listama, međutim ne pred same izbore. Zapravo u poslednje dve decenije, od 2000. do 2020. u Srbiji se prestalo sa praksom promena pravila igre pred same izbore, a od 2020. se vraća ta praksa”, kaže Ilić. 

Dodaje da elementi izbornog sistema nisu utvrđeni u Ustavu, pa 126 poslanika u Narodnoj skupštini formalno može da ih menja bilo kada, ali da promena pravila igre pred raspisivanje izbora nije dobra praksa, i nije norma izbornog nasleđa kojom se rukovode demokratije u Evropi. 

„Ako bismo želeli da sprečimo da se ovo ponavlja u budućnosti, trebalo bi recimo da ustavno odredimo da promene izbornih zakona ne stupaju na snagu pre nego što se održe naredni izbori, kao što je praksa u Grčkoj, na primer”, dodao je Ilić.

Pošto SNS-u prema svim istraživanjima cenzus svakako nije problem, postavlja se pitanje da li im promena cenzusa ide na ruku, ili će to ipak biti rizik jer će opozicione stranke naterati da se ukrupne. Politikolog Vujo Ilić smatra da je ključno pitanje na koji način visina cenzusa može da utiče na krajnju raspodelu mandata, imajući u vidu to da što je viši cenzus, to je veća nesrazmera između odnosa dobijenih glasova i ostvarenih mandata. 

(Da podsetimo, po takozvanom Dontovom sistemu, glasovi onih koji nisu prešli cenzus raspodeljuju se proporcionalno, pa naposletku partije koje su osvojile najviše procenata glasova, dobijaju i najviše dodatnih mandata).

„Zato toliko naglašavam cenzus kao jedan od važnih elemenata izbornog sistema pošto utiče na to kako se glasovi raspodeljuju u mandate. U trenutnim okolnostima u interesu SNS je da cenzus bude viši i da ga promene onda kada njima odgovara, da druge stranke ne bi mogle da se prilagode. Da li će se opozicione stranke prilagoditi i na koji način, ne znamo, ali promena izbornog sistema koji otežava takmičenje opozicionih stranaka i tera ih ka zajedničkom izbornom nastupu može da bude i rizik za dominantnu stranku. Zato je ovo pitanje o kom se u SNS sigurno još uvek razmišlja”, ocenio je Ilić.

Svakako smatra da je pokretanje teme cenzusa klasičan primer skretanja pažnje jer pored svih ostalih problema, izborni cenzus nije goruća tema. 

„Poslednjih godina je, kroz zahteve političkih stranaka i izveštaje izbornih organizacija, evropskih institucija, stručnih i posmatračkih organizacija, postignuta dosta velika saglasnost oko toga šta su glavni problemi izbora u Srbiji. To su pre svega neravnopravnost učesnika, zloupotreba javnih resursa, i pritisci na birače, i to su stvari koje čine izborne uslove u Srbiji lošim. Čak i ako hoćemo da otvorimo pitanje promene izborog sistema, a ima razloga i povoda da se pokrene i taj dijalog, cenzus čak ni u tom kontektsu nije goruća tema”, kaže Ilić. 

***

Baš kao što je postalo normalno da mediji svakodnevno kao novu vest prenose izjave predsednika Vučića da opozicija ne može da bira koji će izbori biti raspisani, a da on nema potrebu da objasni zašto bi se, osim zbog puke volje vlasti, na proleće uz redovne lokalne raspisivali vanredni parlamentarni izbori. Ako samo jedan čovek u državi zna kada će i koji izbori biti raspisani, onda je izborni sistem i stanje demokratije daleko od toga da je visina cenzusa ključni problem.

The increase of the electoral threshold from the current three to the former five percent has become a topic with which some officials of the Serbian Progressive Party ‘threaten’ the opposition on average once a month. They say that this percentage is, for the opposition, a mere wishful thinking, thus creating an image for the public that it now depends solely on the goodwill of President of Serbia Aleksandar Vučić, who is formally not, but essentially remains the leader of the strongest party, as to who will join the Progressives in the parliamentary benches next time. From a legal point of view, it is possible to change election laws every year, but changing the rules of the game before announcing elections is a continuation of a practice that is contrary to international standards.

The discussion about reverting the threshold to five percent began late last year and resurfaced in March when high SNS official and head of the leading parliamentary group “Aleksandar Vučić - Together we can do anything”, Milenko Jovanov, claimed that citizens were demanding a return to five percent because, as he stated, they considered that numerous opposition parties were unworthy to sit in the Serbian Parliament. 

“Nevertheless, it was the three percent threshold that made it possible for citizens to see what kind of dilettantes they are. Had they stayed out of Parliament, they might still seem serious to some. This is how everything came into the open”, said Jovanov. 

This is exactly what Vučić talked about in June this year, and it was reiterated by the most vocal representatives of the Progressive Party after him. Thus, in July, ruling majority MP Vladimir Đukanović practically repeated Vučić’s words that the electoral threshold for parties should be increased to five percent, and for coalitions to seven. MP Sandra Božić, who also serves as Deputy Speaker of the Parliament, expressed the same opinion and quoted Vučić in August. 

“I am absolutely in favour of returning the electoral threshold to five percent”, said the Serbian Progressive Party MP and repeated that “Vučić announced that the elections could be held within three to seven months, but the opposition cannot set the conditions under which the elections will take place”.

However, it remains unclear what prevents the ruling majority from initiating the question of increasing the threshold in Parliament, not just in the media.

There are no legal obstacles, but… 

“There is no legal prohibition in Serbia, either in the laws or the Constitution, against making substantial interventions to electoral legislation in the year leading up to elections”, Vladana Jaraković, CRTA’s legal expert, explains for Istinomer (Truth-o-Metre). She adds that it should be borne in mind that, in addition to the Constitution and laws, part of the legal order of Serbia also includes ratified international treaties as well as generally accepted rules of international law. She highlights the example of the Constitutional Court that has upheld the authority of Venice Commission documents through various decisions.

“It was in 2002 that the Venice Commission adopted the Code of Good Practice in Electoral Matters, which includes the standard that the basic elements of the electoral law, especially the electoral system itself, the composition of the election commissions and the determination of the boundaries of constituencies, must not be altered within one year prior to the elections. According to the interpretative reading of this norm, the rules concerning the distribution of mandates belong to the fundamental elements of the electoral law. The threshold is unequivocally one of those elements”, says Jaraković. 

She also explains that the Code leaves the states wide discretion to decide on the electoral system they will apply, and consequently, the threshold they will opt for. 

“So, if the Code of the Venice Commission is respected, the threshold in Serbia can be changed from three to five percent, for example, whenever it is judged that such a solution is the best – except in the year preceding the elections. Due to the fact that a change can be perceived as safeguarding narrow party interests and aimed at improving the electoral outcomes of the ruling party, such perception, even in cases where there is no intention of manipulation, certainly undermines trust in the electoral processes”, says Jaraković.

Finally, if a change in the threshold were to be repeated a few months before the elections, as was the case in 2020 when the threshold was reduced to three percent in February, and the elections were originally scheduled for April (but postponed to June due to the Covid-19 pandemic), European standards would not be violated in a material sense. 

Nonetheless, it should be examined before the Constitutional Court whether the amendment of the law in such a short time before the elections, in the formal sense (with regard to the adoption procedure), is inconsistent with the generally accepted rules of the international law, i.e. the standards contained in the documents of the Venice Commission, which order that the essential elements of the electoral system, on which the distribution of mandates depends (like the threshold), must not be changed a year before the election”, Vladana Jaraković assessed.

The threshold is important because of the distribution of mandates

A political scientist Vujo Ilić reminds that the previous change to the threshold in 2020 was also announced in this way. As a matter of fact, MPs and officials of the ruling party first talked about the need to reduce the threshold, although this was not a topic in public, and then the changes to the law appeared overnight in the National Assembly. 

“Now they are talking about the need to increase the threshold, without a clear argument that we can understand in the light of the previous explanations why the threshold needed to be reduced”, Ilić told Istinomer. 

Bearing in mind that before the 2022 elections, a set of completely new election laws was adopted, he believes that there is a pattern of behaviour of the ruling majority based on which we can expect another change in election rules soon.

“Since reverting the threshold to five percent would probably be difficult to explain, I expect that the next change may be in the direction of a graduated threshold, where its height would depend on the number of parties that propose an electoral list”, says Ilić. 

He points out that this is not the first time this has happened. In Serbia in the 1990s, elements of the electoral system were changed before each election, namely in 1990, 1992, 1997, and then in 2020. 

“The electoral threshold was not changed in the 1990s, it had been five percent since 1992, but the number of constituencies, the order of distribution of mandates and some other elements were changed. In the 2000s, we introduced gender quotas and changed the method of distributing mandates to minority lists, but not before the elections themselves. In fact, in the last two decades, from 2000 to 2020, Serbia ceased the practice of changing the rules of the game just before the elections, but since 2020, that practice has been gradually reintroduced”, says Ilić. 

He adds that the elements of the electoral system are not defined in the Constitution, so 126 members of the National Assembly can formally change them at any time, but that changing the rules of the game before the announcement of elections is not a good practice, and is not the norm of the electoral heritage that governs democracies in Europe. 

“If we wanted to prevent this from happening again in the future, we should, for example, constitutionally determine that changes to electoral laws cannot come into force before the next elections are held, as is the practice in Greece, for example”, Ilić added.

Since, according to all the surveys, the threshold is not a problem for the SNS, the question arises whether the change in the threshold is in their favour, or if it will still be a risk as it may force opposition parties to consolidate. Political scientist Vujo Ilić believes that the key question is how the height of the threshold can affect the final distribution of mandates, bearing in mind that the higher the threshold, the greater the disparity between the distribution of votes and the obtained seats. 

(Let us remind you, according to D’Hondt’s system, the votes of those who did not pass the threshold are allocated proportionally, so in the end the parties that won the highest percentage of votes, get the most additional mandates).

“That's why I emphasise the threshold as one of the important elements of the electoral system as it affects how votes are converted into mandates. Under the current circumstances, it is in the interest of the SNS for the threshold to be higher and changed when it suits them so that other parties cannot adapt. We do not know if the opposition parties will adapt and in what way, but the change in the electoral system that makes it difficult for the opposition parties to compete and forces them to participate in the election together can be a risk for the dominant party. This matter is hence undoubtedly still under consideration within the SNS”, Ilić said.

In any case, he believes that raising the topic of the threshold is a classic example of diverting attention because, bearing in mind all other problems, the electoral threshold is not a burning issue. 

“In recent years, through the demands of political parties and the reports of election organisations, European institutions, expert and observers’ organisations, a fairly broad agreement has been reached regarding the main problems of elections in Serbia. These are primarily the inequality of participants, abuse of public resources, and pressure on voters, and these are the things that make the electoral conditions in Serbia bad. Even if we wanted to open the issue of changing the electoral system, there would be reasons and motives to initiate that dialogue, but the threshold is not even a burning issue in that context, says Ilić. 

***

It has become commonplace for the media to report President Vučić’s statements daily as news that the opposition cannot choose which elections will be called, and that he has no need to explain why, apart from the government’s sheer will, early parliamentary elections would be called in spring together with the regular local ones. If only a single individual within the state possesses the knowledge of when and which elections will be announced, then the electoral system and the state of democracy are clearly far from regarding the threshold height as the central issue.

Septembar u Skupštini Srbije staje u reč vanredno. Vanredno je bilo peto zasedanje ovog saziva, vanredne su bile okolnosti u kojima se ono održalo i na koncu, zatraženi su vanredni parlamentarni i beogradski izbori. Pre početka sednice, ponovo zakazane na brzinu i sa 25 tačaka dnevnog reda, opozicione političke partije koje su i organizatori protesta „Srbija protiv nasilja” zatražile su „da se što pre raspišu vanredni republički i beogradski izbori”, te najavili blokadu rada ove institucije dok ne dobiju odgovor na taj zahtev.

I svoje reči pretočili su u dela. Vanredna sednica na kojoj je „razmotreno” i usvojeno 25 tačaka dnevnog reda trajala je dva dana, po nekoliko sati, plus glasanje, a protekla je u atmosferi koja je ličila na momente na neravnopravnu utakmicu visokog rizika ili na koridu, ili na neki od zloglasnih rijalitija protiv kojih se građani na ulicama mesecima bore. 

Uz zvuke pištaljki, vuvuzela i povika opozicionih poslanika izglasan je rebalans budžeta, povećanje akciza, nekoliko prosvetnih zakona i izabran je jedan ministar. Novi član vlade Slobodan Cvetković je tako uz aplauze i urlike položio zakletvu koja se nije čula.

Pri odluci da blokira zasedanje ostalo je šest od devet opozicionih poslaničkih grupa: Pravac Evropa - SSP, PSG, Preokret, Sloga; Zeleno-levi klub; Demokratska stranka; Zajedno - Moramo; Narodna stranka i Narodni pokret. Dveri su izrazile svoju podršku, dok dve opozicione grupe uopšte nisu učestvovale: Nada i Zavetnici.

Zasedanje je stoga proletelo u izmaglici buke i uvreda dodeljenih poslanicima opozicije, koji odgovor o tome kada će i koji izbori biti raspisani – nisu dobili. 

Kordoni u skupštinskoj sali

S osvrtom na drugi dan, kada je trebalo razgovarati o amandmanima, kada se priča o detaljima, kada je trebalo rastumačiti sve te nove zakone i propise – jedini čiji se glas čuo bio je predsednik skupštine Vladimir Orlić. Daćemo tri primera iz stenografskih beleški od 6. septembra, kako je izgledala ta amandmanska rasprava, dok je članove vlade i predsednika od kolega poslanika razdvajao kordon obezbeđenja (navodno policije u civilu).

Orlić: Na član 43. amandman su zajedno podneli Zelenović, Aleksandar Jovanović i ostali. Hajde vi što ste lopovi i što volite da se podsećate kakvi ste lopovi bili i ostali samo da se nasmejete i vi malo. Imamo amandman podneli ga zajedno Zelenović i Ćuta Jovanović, a sada objavljuje Ćuta Jovanović da napušta Zelenovića, sa gnušanjem napušta i poslaničku grupu i partiju i sve ostalo. Vi sami sa sobom ne znate šta ćete. Vrištite tu, ponašate se kao nedorasli, još se svađajte ko rogovi u vreći, napuštate međusobno, a sada sami sebe i jedni druge nazivate lopovima. Znaju ljudi da ste to. Znaju ljudi kakvi ste lopovi bili i ostali. Zna to onih 500 hiljada građana koje ste ostavili bez posla, a njihove porodice bez hleba da biste se vi napljačkali. Bruko i sramoto jedna, pa se pitajte posle što niko ne može očima da vas pogleda, a kamoli da glasa za vas sutra. Za koga da glasa? Za vas, da im ponovo kožu sa leđa gulite, da im ponovo život upropašćujete, da ponovo budućnost njihovoj deci kradete, pa nikada, a vi se samo glođite i ujedajte međusobno, za bolje i niste.”

Ili na primer –

Orlić: “Na član 7. amandman su zajedno podneli poslanici grupe Zavetnika.

Je l’ imate u tom vašem jadu, bedi i očaju još nešto pametno da kažete? Nije vam bilo dovoljno da napadate narodnog poslanika koji govori o lečenju bolesne dece? Trebalo vam je da se podsetite svi zajedno kakvi ste lopovi i to znamo. Šta vam još treba? Jel treba još nešto da izmislite, slažete, da kažete na račun čoveka kog ne možete da pobedite nikada i nigde, koji gde god vas je sreo politički vas je potukao do nogu? Samo vi vrištite. Samo vi vrištite i samo vi divljajte, da čuju i svi oni ljudi koje je potresla tragedija koja se ove godine dogodila, u kakvo ste ruglo sve to izokrenuli. Sram da vas bude. Stid i sram da vas bude.

Orlić: Na član 9. amandmane podneli su zajedno Lazović i njegova grupa, Zelenović i njegova grupa i grupa Dveri.

Inače, za svo ovo vreme niko, baš niko od podnosilaca svih ovih amandmana i ne pokušava da se za reč javi. Nikoga u sistemu nema. Došli ovde cirkus da prave, buvlju pijacu da prave, da vrište, da pokazuju koliko su neotesani, koliko prosti. Što ste onda podnosili amandmane? Što ste onda maltretirali zaposlene u Skupštini? Uvek gledali samo sebe.”

Na to da Orlić krši poslovnik svaki put kad se sa mesta predsedavajućeg obraća poslanicima (o uvredama i optužbama da ne govorimo), uzaludno je podsećati, jer je on taj koji se „stara o redu na sednici”, a njegovim stranačkim kolegama nije smetalo. 

Tako je Orlić 24 puta pozvao opoziciju da se posrami (Da vas bude sramota i svakoga ko vas je u životu upoznao), 51 put je kolegama rekao da su lopovi, penzije koje opozicija ne želi da podigne pomenuo je 15 puta, 25 puta pozvao se na decu i majke, da su pljačkaši dobacio im je „samo” pet puta i da ne nabrajamo dalje. Sve to samo drugog dana.

Pa ipak na kraju, svi zakonski predlozi su usvojeni i oni su sada važeći, bez obzira na atmosferu u kojoj su doneti. Po poslovniku, poslanicima je bilo ponuđeno da govore, ali oni nisu želeli, ne samo poslanici opozicije, već i vladajuće većine. Ako ih neko pita, poslanici većine jednostavno možda nisu imali primedbe – sve im je bilo po volji.

Rebalans u galami

Dok se još mislilo da će se o rebalansu Budžeta za 2023. godinu ipak razgovarati, Fiskalni savet objavio je svoju analizu uz ogradu da je vremena za analizu bilo malo, jer je rebalans na vladi usvojen 2. septembra, a sednica skupštinskog odbora na kojem se razmatra zakazana je za samo dva dana. Tada je Fiskalni savet upozorio da je propuštena prilika da se smanji javni dug:

„Promene na javnim prihodima i javnim rashodima rezultirale bi, da nema rebalansa, snažnim i poželjnim umanjenjem fiskalnog deficita s planiranih 3,3 odsto BDP-a na ispod 1,5 odsto BDP-a, tj. smanjile bi zaduživanje zemlje za oko 1,3 mlrd evra u odnosu na prvobitni budžetski plan. Međutim, Vlada je umesto toga rebalansom uvela nove i snažne rashodne mere čime su fiskalni deficit i zaduživanje države gotovo vraćeni na prvobitno planirani nivo. Glavne od tih mera su: 1) povećanje subvencija za poljoprivredu, 2) vanredno povećanje penzija, 3) povećanje zarada za zaposlene u obrazovanju i delu zdravstva i 3) jednokratna isplata 10.000 dinara za svako dete do 16 godina starosti”, naveo je Fiskalni savet. Ipak pohvalili su i to da se planovi ipak nisu „otrgli kontroli” i da sam rebalans nije preterano „rizičan”.

Svaki put kad se govori o budžetu, mediji objavljuju iste vesti o milijardama prihoda i rashoda, što građanima realno ne znači mnogo. Pošto su ovoga puta izostale i te osnovne informacije, uporedili smo ta dva dokumenta, usvojeni budžet i rebalans,  i na prvi pogled se vidi se da su prihodi veći od planiranih, ali veći su i rashodi. Mi smo pregledali i uporedili samo spisak kapitalnih ulaganja za 2023. godinu i promene do kojih je došlo u rebalansu budžeta.

Kada je reč o MUP-u Sektor za vanredne situacije za podizanje kapaciteta u 2023. dobiće nešto manje novca nego što je planirano, kao i za nabavku naoružanja, ali imaće više za rekonstrukciju objekata. Sve ukupno oko 500 miliona manje za policiju.

Zato Ministarstvo finansija za projekte budžetom je imalo opredeljeno oko 14 milijardi, dok će nakon ovog usvojenog rebalansa dobiti čak 22 milijarde. Na primer, prošle godine se za izgradnju Nacionalnog stadiona planiralo 7.691.000.000 dinara, a sada je taj izdatak porastao na 12 milijardi i 300 miliona. 

Ako tome dodamo i skoro četiri milijarde za EXPO 2027 i neke nadogradnje informatičkih sistema, jasno je otkud povećanje. Da je bilo rasprave, možda bi ministar objasnio kakva stolica, kakva trava, kakva je tačno skupa česma potrebna tom stadionu, ovako samo nagađamo. Ili bi neko rekao koje to kapacitete Uprava carina i Uprava za trezor neće unapređivati, pošto im je taj deo budžeta smanjen.

Kod Ministarstva spoljnih poslova nije ništa promenjeno, kao ni kod Ministarstva odbrane, vozila, oprema VMA – sve je kako je i ranije isplanirano. Zato je Ministarstvo državne uprave i lokalne samouprave dupliralo budžet. On nije bio velik, za lokalni razvoj bilo je planirano 384.884.000, a nakon rebalansa, ista stavka – 763.915.000, tako da se trud i rad resornog ministra Aleksandra Martinovića očigledno isplatio. 

Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture ima očekivano najviše projekata, u budžetu je bilo planirano ukupno 200 milijardi i 219 miliona, dok se sada planira rast na 215.780.588.000. Po projektima, na primer za mađarsko-srpsku železnicu rashod je porastao  sa 25 na 42 milijarde, ali je za skoro dve milijarde smanjen planirani izdatak za rekonstrukciju purge Niš-Dimitrovgrad. Manje para ide i za put Preljina-Požega, ali mnogo više za Ruma- Šabac-Loznica. Od izgradnje nove luke u Beogradu kao da se odustalo, ali ide oko četiri milijarde više za petlju kod Požarevca. Nekako skromno izgleda sada 2.200.000.000 dinara planiranih za izgradnju Beogradskog metroa.

Ni kod Ministarstva pravde nema velikih odstupanja, kao ni kod Ministarstva za zaštitu životne sredine. Ministarstvo zdravlja za rekonstrukciju univerzitetskog centra dobija već isplanirano, kao i ustanove kulture. Kod  Ministarstva poljoprivrede predviđeno je duplo više novca nego ranije pre svega zbog projekta sistema za navodnjavanje, a Ministarstvo prosvete dobilo je više novca za izgradnju obrazovnih centara. Kad je reč o projektu Ministarstva za rad o izradi informacionog sistema za podršku poslovima socijalne zaštite, troškovi su smanjeni, sa preko 600 na manje od 300 miliona. Zato je turizam dobio novi projekat za infrastrukuturu u području Podunavlja, podržan sa oko 700 miliona. Ministarstvo za javna ulaganja dobija više novca za objekte u prosveti, dok kultura i lokalna infrastruktura ostaju kako su i planirane.

Ovo je tek desetak neverovatno sitno kucanih stranica od 248 stranica budžeta i 222 strane rebalansa, tako da nije bilo neopravdano kada su ranijih godina o budžetima poslanici raspravljali ne samo kao o jedinoj tački dnevnog reda, već je i traženo duplo vreme za raspravu. 

Zašto je rasprava o zakonima neophodna? 

Jer neko ko je zainteresovan, a nije stručan, iz najbolje namere želi da mu ove brojke budu rastumačene. Možda postoji logičan razlog zašto su negde planirani troškovi toliko smanjeni, a negde povećani. Ovako bez objašnjenja, budžet kao i do sada ostaje netransparentan, nejasan i samim tim otvara pitanje na koji način su odluke o projektima uopšte donete.

I primetili smo još nešto. Mnogo se govorilo o dodatnom novcu za lečenje dece.  U budžetu za 2023. godinu pronašli smo da je za „Lečenje oboljenja, stanja ili povreda koje se ne mogu uspešno lečiti u Srbiji” bilo planirano 333.000.000, dok je rebalansom ta suma podignuta na 390.533.000 dinara, dakle za manje od 60 miliona, ili petinu koštanja tog informacionog sistema za pružanje socijalne pomoći.

A šta je tek u ostalim zakonima?

Ovih dana jedino se pričalo o akcizama, još od kad je predlog iz vlade upućen skupštini na nevelikih 12 strana zbog čijeg će usvajanja, od 1. oktobra poskupeti  gorivo, cigarete, alkoholna pića, kafa i tečnosti za punjenje elektronskih cigareta. Mediji su objavili, skupština izglasala, građani će videti kad stupi na snagu.

Usvojeno je povećanje penzija od 5,5 posto. To se čulo desetinama puta i razumeli su svi, ali zato Zakon o upravljanju privrednim društvima koja su u vlasništvu Republike Srbije, razumeju samo oni kojima je namenjen.

Poslanici su glasali za još jedan zakon važan za sve građane, za izmene Zakona o bezbednosti saobraćaja na putevima, u koji se uvode „autonomna vozila” bez vozača za sada samo kao test, ali spremamo se za taj napredak. Uz bicikle tu su i „laka električna vozila” kojima ne smeju upravljati mlađi od 14 godina, mora se nositi kaciga i prsluk i zauzimati prostor od jednog metra od desne ivice kolovoza. Ima nekih stavki o oldtajmerima i trkačkim automobilima, vozačkim dozvolama i tehničkim pregledima, predlagač nije objasnio detalje.

Usvojene su i neke izmene u zakonima o dualnom obrazovanju, prosvetnoj inspekciji, Nacionalnom okviru kvalifikacija i visokom obrazovanju. Donet je novi zakon o učešću civila u međunarodnim misijama i operacijama van granica Srbije sa ciljem da kako piše „daju doprinos Republike Srbije svetskom miru, globalnoj, evropskoj i regionalnoj bezbednosti, razumevanju i saradnji”. 

U izmenama i dopuni Zakona o kulturi, sad se pravi plan rada za pet a ne za 10 godina, a među ustanove koje zaslužuju posebnu brigu pored SANU, Vukove zadužbine ili Matice srpske uvrštena je i „Zadužbina svetog manastira Hilandara”. 

O međunarodnim sporazumima, zajmovima  i potvrđivanju protokola retko bude reči i kada se sednica odvija uobičajeno, pa kad nije bilo reči o budžetu ili Zakonu o bezbednosti saobraćaja, manji je problem sa kime će država sarađivati u oblistu civilne zaštite, kome će još ukinuti vize ili priznati vozačke dozvole.

In a nutshell, September in the Serbian Parliament can be marked as extraordinary. The fifth session of the current parliamentary convocation, and the circumstances under which it was held were deemed extraordinary, and in the end, extraordinary parliamentary and Belgrade elections were requested. Before the start of this session, hastily convened with 25 agenda items, opposition political parties, which are also supporting organisation of the ‘Serbia against violence’ protests, requested that “snap parliamentary and Belgrade elections be called as soon as possible” and announced a blockade of this institution’s work until they receive a response to this demand.

And they turned their words into actions. The extraordinary session at which 25 agenda items were ‘considered’ and adopted lasted two days, several hours each, plus voting, and took place in an atmosphere that resembled at times an unequal high-risk match or a bullfight, or one of the infamous reality shows against which citizens have been fighting on the streets for months. 

Accompanied by the sound of whistles, vuvuzelas and shouts of opposition MPs, the budget rebalancing, excise tax increase and several education laws were voted, and a minister was elected. In the midst of applause and cheers, the new member of the government, Slobodan Cvetković took the oath that went unheard.

Six out of the nine opposition parliamentary groups stuck to the decision to block the session: Direction Europe – Party of Freedom and Justice (SSP), Movement of Free Citizens (PSG), Overturn, Unity; Green-Left Club; Democratic Party; Together – We must; People’s Party and People’s Movement. Dveri expressed their support, while two opposition groups did not participate at all: Hope and Oath-keepers.

The session hence flew by in a haze of noise and insults given to the MPs of the opposition, who did not get any answer about when and which elections will be called.

Cordons in the assembly hall

Looking back upon the second day, when amendments were to be debated, when details were to be discussed, when all those new laws and regulations were to be interpreted – the only one whose voice was heard was the Speaker of the Parliament, Vladimir Orlić. We will give three examples from the shorthand notes dated September 6th, in order to illustrate what the debate on amendments looked like. All that time, the members of the government and the Speaker were separated from their fellow MPs by a security cordon (allegedly plainclothes police).

Orlić: The amendment to Article 43 was jointly submitted by Zelenović, Aleksandar Jovanović and others. Come on, you, who are thieves and who like to remind yourselves of what kind of thieves you were and still are, just so you can have a little laugh too. We have an amendment submitted jointly by Zelenović and Ćuta Jovanović, and now Ćuta Jovanović is announcing that he is leaving Zelenović, he is leaving the parliamentary group and the party and everything else with disgust. You don’t know what to do with yourself. You scream here, you behave like children, you still fight like horns in a sack, you abandon one another, and now you call yourselves and one another thieves. People know you are thieves. People know what kind of thieves you were and remain. Those 500,000 citizens know that you left them without work and their families without bread so that you could plunder. You’re a shame and a disgrace, and then you wonder why no one can bear to look at you, let alone vote for you. Who can they vote for? For you? So that you can continue to ruthlessly exploit them, to ruin their lives, to steal always their children’s future. It’s not going to happen. Ever. You just go on gnawing and biting one another. You’re good-for-nothing anyway.”

Or, for example –

Orlić: “The amendment to Article 7 was jointly submitted by MPs of the parliamentary group Oath-keepers.

Do you still have anything smart to say in your misery, wretchedness and despair? Wasn’t it enough for you to attack an MP who talks about treating sick children? You all needed to be reminded of what kind of thieves you are. We know it. What else do you need? Do you need to invent something else, to lie, to say more about the man whom you can never and nowhere defeat, who politically beat you to the bone wherever he met you? Just scream on. Just scream on and rampage, so that all those people who were shaken by the tragedy that happened this year can hear, what a mockery you have turned it all into. Shame on you. Shame on you.

Orlić: The amendment to Article 7 was jointly submitted by Lazović and his group, Zelenović and his group and Dveri group.

By the way, during all this time, nobody, absolutely none of the submitters of all these amendments has tried and requested the floor. There is no one in the system. They came here to make a circus, to create a flea market, to scream, to show how uncouth, how unrefined they are. Then why did you submit the amendments? Then why did you mistreat the employees of the Assembly? Always caring only about yourself.”

It is pointless to even remind that Orlić violates the rules of procedure every time he addresses MPs from his Speaker’s seat (not to mention when he insults and accuses them), given that he is the one “in charge of maintaining order during the session”. His fellow party members have never objected.

Accordingly, Orlić has called on the opposition to be ashamed 24 times (Be ashamed of yourselves and anyone who has ever known you in life should be ashamed too). He has accused his colleagues of being thieves 51 times, mentioned the pensions that the opposition does not want to raise 15 times, invoked children and mothers 25 times, and referred to them as looters ‘only’ five times, and the list goes on. All of this happened just during the second day.

And yet in the end, all the legislative proposals were adopted and they are now valid, regardless of the atmosphere in which they were passed. According to the rules of procedure, MPs were offered to take the floor, but they did not want to, not only the opposition MPs, but also those of the incumbent majority. If asked, the ruling majority MPs might simply say that have had no objections – everything was to their liking.

Rebalancing in the uproar 

While it was still thought that the rebalancing of the Budget for 2023 would be discussed, the Fiscal Council published its analysis with the caveat that there was little time for the analysis, because the rebalancing was adopted by the government on September 2nd, and the session of the parliamentary committee at which it was supposed to considered was scheduled just two days later. Then the Fiscal Council warned that an opportunity to reduce the public debt had been missed:

“If there were no rebalancing, changes in public revenues and public expenditures would result, in a strong and desirable reduction of the fiscal deficit from the planned 3.3 percent of GDP to below 1.5 percent of GDP, i.e. they would reduce the country’s borrowing by about 1.3 billion euros compared to the original budget plan. Nevertheless, instead of rebalancing, the Government introduced new and strong expenditure measures, which almost brought the fiscal deficit and state borrowing back to the originally planned level. The most important measures were the following: 1) an increase in subsidies for agriculture, 2) an extraordinary increase in pensions, 3) an increase in wages for employees in education and the healthcare sector, and 3) a one-time payment of 10,000 dinars for each child up to the age of 16”, stated the Fiscal Council. However, they also praised the fact that the plans did not “get out of control” and that the rebalancing itself was not excessively “risky”.

Every time that the budget is discussed, the media publish the same news about billions of revenues and expenditures, which does not really mean much to citizens. Since that basic information was also missing this time, we compared those two documents, the adopted budget and the rebalance, and at first glance it can be seen that the revenues are higher than planned, but that the expenditures are also higher. We reviewed and compared only the list of capital investments for the year 2023 and the changes that occurred in the budget rebalancing.

When it comes to the Ministry of Interior, the Sector for Emergency will receive slightly less money for capacity building than planned in 2023, as well as for the procurement of weapons, but will have more for the reconstruction of facilities. All in all, about 500 million less for the police.

On the other hand, the Ministry of Finance was allocated about 14 billion from the budget for projects, while after this adopted rebalancing, it will get as much as 22 billion. For example, last year, 7,691,000,000 dinars were planned for the construction of the National Stadium, and now that expenditure has increased to 12,300,000,000.  

If we add to that almost four billion for EXPO 2027 and some IT system upgrades, it is clear where the increase is coming from. If there had been a discussion, maybe the minister would have explained what kind of chair, what kind of grass, what kind of expensive faucet is needed for that stadium. Like this, we can only guess. Or someone could have deciphered which capacities the Customs Administration and the Treasury Administration will not improve, since that part of their budget has been reduced.

When it comes to the Ministry of Foreign Affairs, as well as the Ministry of Defence, its vehicles, and equipment nothing has changed. Everything is as it was planned. However, the Ministry of State Administration and Local Self-Government doubled the budget. It was not big, 384,884,000 was planned for local development, and after the rebalancing, the same item increased to 763,915,000, implicating that the effort and work of the line minister, Aleksandar Martinović, obviously paid off. 

Expectedly, the Ministry of Construction, Transport and Infrastructure has the largest number of projects. A total of 200,219,000,000 billion was planned in the budget, while now it is planned to grow to 215,780,588,000. According to projects, for example, the expenditure for the Hungarian-Serbian railway increased from 25 to 42 billion, but the planned expenditure for the reconstruction of the Niš-Dimitrovgrad railway was reduced by almost two billion. Less money goes to the road Preljina-Požega, but way more goes to the road Ruma- Šabac-Loznica. The construction of a new port in Belgrade seems to have been abandoned, but about four billion more is allocated for the interchange near Požarevac. The 2,200,000,000 dinars planned for the construction of the Belgrade Metro seem somewhat modest now.

There are no major variations when it comes to the Ministry of Justice, nor the Ministry of Environmental Protection. The Ministry of Health receives the planned amount for the reconstruction of the university centre. Everything remains the same as regards cultural institutions. The Ministry of Agriculture has twice as much money as before, primarily because of the irrigation system project, and the Ministry of Education received more money for the construction of educational centres. Speaking of the project of the Ministry of Labour on the creation of an information system to support social welfare affairs, the costs have been reduced, from over 600 million to less than 300 million. Nonetheless, a new project for infrastructure in the Danube region was awarded to the tourism sector, supported by around 700 million. The Ministry of Public Investment gets more money for educational facilities, while culture and local infrastructure will follow the original plan.

All this is included in only a dozen incredibly finely printed pages out of 248 pages of the budget and 222 pages of the budget rebalance. It was not unwarranted when in previous years, MPs not only discussed budgets as the sole agenda item but also requested double the time for the debate.

Why is a debate on laws necessary? 

Because someone who is interested but not an expert, with the best intentions, wants these numbers to be explained. Perhaps there is a logical reason why costs have been reduced in some areas and increased in others. Without explanations, the budget, as it has been so far, remains non-transparent and unclear, raising questions about how decisions regarding projects were even made.

And we noticed another thing. There was a lot of talk about additional money for children’s treatment. In the budget for the year 2023, we found that 333,000,000 was planned for “Treatment of diseases, conditions or injuries that cannot be successfully treated in Serbia”, while the rebalancing increased that sum to 390,533,000 dinars, i.e. by less than 60 million, or a fifth of the cost of that information system for providing social assistance.

And what about the other laws?

These days, the only talk was about excise taxes, ever since the proposal from the government was sent to the Assembly occupying mere 12 pages. Following its adoption, the price of fuel, cigarettes, alcoholic beverages, coffee and liquids for filling electronic cigarettes will increase from October 1st. The media announced, the Assembly voted, and citizens will see it when it comes into force.

A 5.5 percent increase in pensions was adopted. This was heard dozens of times and everyone understood it. however, the Law on the Management of Business Companies Owned by the Republic of Serbia is understood only by those for whom it is intended.

MPs voted for another important law for all citizens, for changes to the Law on Road Traffic Safety, which introduces driverless ‘autonomous vehicles’ currently only for test purposes, but preparing for that advancement. In addition to bicycles, there are also ‘light electric vehicles’ that must not be operated by persons under the age of 14, who must wear a helmet and a vest, and occupy a space of one metre from the right edge of the roadway. Although there are some items about vintage and racing cars, driver’s licences and roadworthiness tests, the proponent did not provide the details.

Some changes were also adopted in the laws on dual education, educational inspection, the National Framework of Qualifications and higher education. A new law was passed on the participation of civilians in international missions and operations outside the borders of Serbia with the aim of “contributing to world peace, global, European and regional security, understanding and cooperation”. 

In the amendments to the Law on Culture, a work plan is now drawn up for five and not ten years, and the “Endowment of the Holy Monastery of Hilandar” is included among the institutions that deserve special attention in addition to the Serbian Academy of Science and Arts, Vuk’s Endowment or Matica Srpska.” 

When it comes to international agreements, loans, and protocol confirmations, there is rarely any discussion, even when the session proceeds as usual. So, when there were no discussions about the budget or the Law on Road Traffic Safety, it becomes a smaller issue with whom the state will cooperate in the field of civil protection, whom it will grant visa exemptions, or recognise driver’s licences...